Lęk i depresja u dorosłych chorych na nowotwory: wytyczne ESMO
Opublikowane 13 kwietnia 2023
Zaburzenia lękowe i depresyjne są najczęściej występującymi objawami psychologicznymi u pacjentów onkologicznych, niezależnie od stadium choroby, ogniska pierwotnego nowotworu czy fazy leczenia. Mogą występować w postaci niepatologicznych fluktuacji stanów lękowych lub stanów obniżonego nastroju, które są nieintensywnymi, krótkotrwałymi reakcjami emocjonalnymi na kryzysy i wyzwania życiowe, ale także w postaci specyficznych stanów psychopatologicznych. ESMO podkreśla jak ważne jest odróżnianie przez klinicystów stanów niepatologicznych od tych bardzo poważnie grożących zdrowiu i życiu chorych i podaje rekomendacje w jaki sposób postępować w tej grupie pacjentów. W ICD-11 oraz DSM-5 wyróżnia się spektrum wysoce współistniejących zespołów.
Zaburzenia lękowe i depresyjne są bardzo rozpowszechnione w populacji ogólnej. Według danych WHO w 2015 r. 264 mln osób (3,6% populacji) na świecie żyło z depresją, a 322 miliony (4,4% populacji) z lękiem. Co więcej, w ostatnich latach liczby te drastycznie zwiększyły się i w 2020 r. na świecie wystąpiło dodatkowo 53,2 mln przypadków dużych zaburzeń depresyjnych i 76,2 mln przypadków zaburzeń lękowych, w porównaniu ze stanem sprzed pandemii COVID-19.
Oszacowano, że to depresja, a nie choroby układu krążenia, ani nowotworowe, jest główną przyczyną niepełnosprawności. Współwystępowanie depresji i nowotworu jest więc wyjątkowo uciążliwe dla pacjentów.
Niestety lekarze rzadko zwracają uwagę na obecność zaburzeń lękowych czy depresji u pacjentów onkologicznych i rzadko kierują ich do specjalistycznych jednostek psychiatrycznych lub psychoonkologicznych. Badania pokazują, że w grupie ponad 20 tys. pacjentów z nowotworami zaburzenie depresyjne zdiagnozowano u 7,5 proc. osób. Aż 1130 (73%) z nich nie otrzymało żadnego potencjalnie skutecznego leczenia. Jedynie 370 (24%) osób otrzymało lek antydepresyjny (AD) w minimalnej skutecznej dawce lub wyższej, a 74 (5%) było pod opieką specjalisty ds. zdrowia psychicznego. To wielki problem, ponieważ nieleczona depresja może mieć poważne, negatywne konsekwencje dla powrotu do zdrowia oraz fizycznego, psychologicznego i społecznego funkcjonowania pacjentów. Dlatego bardzo istotne są badania przesiewowe w kierunku tych zaburzeń.
Lęk
Lęk to naturalny stan emocjonalny który jest reakcją na sytuacje stresujące. Staje się problemem klinicznym, gdy jest wszechobecny, a jego nasilenie i czas trwania przekraczają normę znacząco obniżając jakość życia i ograniczając funkcjonowanie.
W kilku badaniach oceniano lęk w dużych populacjach chorych na nowotwory w różnych stadiach, stosując narzędzia do samoopisu (HADS, GAD-7, STAI). Stwierdzono częstość jego występowania na poziomie 12%-25%. Największy odsetek cierpiących na zaburzenia lękowe stanowią pacjenci z rakiem trzustki i płuca, kobiety oraz młodsi.
U osób z nowotworami nieformalnie wyróżnia się również specyficzne odmiany lęku - strach przed progresją w trakcie aktywnego leczenia (FoP - fear of progression) i strach przed nawrotem po przebytym leczeniu (FCR - fear of reccurence). Dane wskazują, że 40%-50% osób, które przeżyły raka, zgłasza umiarkowany lub ciężki poziom FCR.
Trudnym wyzwaniem dla chorych u kresu życia i objętych opieką paliatywną jest zachowanie równowagi między dwoma sprzecznymi stanami: pozostaniem zaangażowanym i cieszeniem się tym, co pozostało w życiu, przy jednoczesnej świadomości pogorszenia stanu fizycznego i zbliżającej się śmierci.
Odsetek chorych z zaawansowaną chorobą nowotworową, u których występuje lęk przed śmiercią wynosi 80%. Gdy taki stan lękowy przybiera formę patologiczną (25%), może być związany z demoralizacją, zależnością, depresją, lękiem przed cierpieniem, pragnieniem szybszej śmierci i prośbami o eutanazję lub śmierć wspomaganą medycznie.
Depresja
Szacuje się, że depresja dotyka ok. 25% pacjentów z chorobą nowotworową. Prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń depresyjnych jest pięciokrotnie większe u pacjentów onkologicznych niż w populacji ogólnej. Można ją zaobserwować na każdym etapie choroby, w tym po wyleczeniu.
Wykazano, że zarówno lęk, jak i depresja zakłócają przebieg i skuteczność leczenia, a depresja wiąże się również z gorszymi rokowaniami.
Eksperci określili rekomendacje dotyczące badań przesiewowych, diagnostyki oraz leczenia depresji i zaburzeń lękowych, a także farmakoterapii w tych chorobach.
Baza wytycznych w języku angielskim dostępna jest na stronie ESMO: https://www.esmoopen.com/article/S2059-7029(23)00375-7/fulltext
źródło: ESMO
źródło: ESMO
Autor:
Redakcja MedicalPress