Nie ulega wątpliwości fakt, że ćwiczenia fizyczne mają wyraźne korzyści zdrowotne, z których wysuwa się na prowadzenie obniżenie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Liczne badania wykazały związek między regularnym wysiłkiem fizycznym a zmniejszonym ryzykiem choroby niedokrwiennej serca. W opozycji do tego stoi fakt, że nagła śmierć sercowa (sudden cardiac death, SCD) jest główną przyczyną śmiertelności związanej z wysiłkiem fizycznym wśród sportowców. Częstość występowania SCD w tej grupie populacji szacuje się od 1/mln do 1/5000 osób rocznie. Tak duża rozbieżność wynika z niespójności metodologii badań oraz różnego określania grupy badanej. Pomimo tego, że SCD występuje stosunkowo rzadko, przypadki nagłych zgonów sercowych mają duży wpływ emocjonalny na całe społeczeństwo.

 

Nagły zgon sercowy to nieoczekiwana śmierć, do której dochodzi w czasie jednej godziny od pojawienia się objawów. Nagłe zatrzymanie krążenia (sudden cardiac arrest, SCA) to zazwyczaj pierwsza manifestacja utajonej lub znanej wcześniej i nieleczonej choroby sercowo-naczyniowej. SCA wymaga natychmiastowej interwencji w postaci resuscytacji krążeniowo-oddechowej, a w dalszej perspektywie podjęcia specjalistycznego leczenia. W 2021 roku na własne oczy mogliśmy zobaczyć jak 29-letni duński piłkarz Christian Eriksen, podczas meczu EURO 2020 upadł nagle na boisko. Wszyscy kibice przeżyli chwilę grozy, gdy serce tego młodego, wysportowanego mężczyzny zatrzymało się bez żadnego wyraźnego powodu. Na szczęście ta historia miała dobre zakończenie – dzięki błyskawicznej reakcji zespołu ratunkowego, funkcje życiowe zostały przywrócone, a w lutym bieżącego roku zawodnik wrócił na boisko z wszczepionym kardiowerterem-defibrylatorem serca.

 

Christian Eriksen to osoba w sile wieku, trenująca od najmłodszych lat życia. Dlaczego więc w trakcie meczu jego serce przestało pracować, a piłkarz ledwie uniknął tragedii? SCD u młodych osób najczęściej jest spowodowane genetycznymi lub wrodzonymi wadami strukturalnymi serca. W 44% przypadków przyczyną jest zespół nagłej śmierci arytmicznej. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku sportowców > 35 r. ż. – ponad 80% SCD jest spowodowane chorobą wieńcową. Sportowcy przed 35 r. ż. często są obarczeni chorobami genetycznymi, które do czasu SCD przebiegają bezobjawowo. Dwie najczęstsze z nich to kardiomiopatia przerostowa i zmiany predysponujące do komorowych zaburzeń rytmu. Nie bez znaczenia pozostają katecholaminy wydzielane przez organizm w sytuacjach stresowych, jakich nie brakuje w życiu profesjonalnego sportowca – mają one działanie proarytmiczne. Destabilizację układu bodźco-przewodzącego serca może również spowodować odwodnienie podczas intensywnego wysiłku.

 

 Pomimo gwałtownego wzrostu możliwości diagnostycznych w ostatnich latach, w mediach nie cichną informacje o kolejnych przypadkach SCD u młodych sportowców. Jak wiele różnych organizacji sportowych, tak wiele opinii dotyczących najlepszej metody badania przesiewowego w kierunku chorób sercowo-naczyniowych u zawodników sportów wyczynowych. Istnieje kilka podstawowych badań, które mogą pomóc w identyfikacji zagrożonych osób. W wykryciu utajonych wad serca, pomocne mogą być zarówno pogłębienie wywiadu rodzinnego, jak i badania fizykalne. Elektrokardiografia, o wiele bardziej czuła od badań przedmiotowych, pozwala na wykrycie zaburzeń elektrycznych serca i nierozpoznanych kardiomiopatii. Echokardiografia natomiast jest przydatna w wykrywaniu nieprawidłowości strukturalnych ścian komór i zastawek sercowych. W badaniach sportowców > 35. r. ż. ważną rolę odgrywa także test wysiłkowy.

 

Niestety, nawet przy ujednoliceniu sposobu badań przesiewowych i ogromnych staraniach najlepszych specjalistów, niemożliwe jest całkowite wykluczenie wystąpienia SCD u sportowców. Istnieją choroby których pierwszym i ostatnim objawem jest nagłe zatrzymanie krążenia. Jednak zwiększenie uwagi na problem oraz przeprowadzenie dokładnie zaplanowanych badań naukowych, umożliwiłoby dostęp do danych, które ułatwiłyby ustalenie zaleceń lekarskich. W końcu wytrwałe dążenie do celu, nie jest jedynie cechą sportowców.