Rak prostaty to najczęściej występujący nowotwór w populacji męskiej, nieprzerwanie od 2016 roku, kiedy to wyprzedził raka płuca, stanowiąc prawie 20% wszystkich zachorowań wśród mężczyzn. Liczba nowych rozpoznań systematycznie rośnie zbliża się do 20 000. Dobra wiadomość jest taka, że raka prostaty potrafimy leczyć skutecznie, zastosowanie leczenia radykalnego – chirurgii i/lub radioterapii - we wczesnych stadiach rozwoju nowotworu pozwala na całkowite wyleczenie. Także pacjenci z rakiem zaawansowanym mogą liczyć na skuteczną terapię, które pozwala na zatrzymanie lub spowolnienie postępu choroby. Warunkiem dobrych efektów leczenia jest multidyscyplinarna współpraca wielu specjalistów (w tym urologa, chirurga, onkologa, radioterapeuty, radiologa i diagnostów) oraz realny dostęp do nowoczesnych metod terapii, niezależnie od miejsca zamieszkania i zasobności portfela w czasie, który gwarantuje szybką i skuteczną interwencję medyczną.

Spuścizna odkryć Marii Skłodowskiej-Curie nie tylko pozostaje żywa, ale postęp jaki nastąpił w metodach i schematach leczenia radioterapią w ciągu ostatnich 30 lat może śmiało dorównywać temu w farmakoterapii - o której znacznie częściej słyszymy. O tym jaką rolę pełni współcześnie radioterapia w kompleksowej opiece onkologicznej nad chorymi z rakiem prostaty dyskutowali uczestnicy debaty „Rak prostaty - rola radioterapii w kompleksowym leczeniu onkologicznym” zorganizowanej na zakończenie Miesiąca Świadomości Męskich Nowotworów #Movember.

- Rak prostaty jest nowotworem o szczególnej dynamice. Zgodnie z prognozami Map Potrzeb Zdrowotnych zachorowalność do 2031 roku ma wzrosnąć do 30 000 rocznie. Rak prostaty dotyka głównie mężczyzn w wieku średnim i senioralnym, dlatego kluczowe powinno być wdrożenie w tym obszarze koordynowanej, kompleksowej opieki, co umożliwi personalizację leczenia zgodnego ze standardami przy współpracy multidyscyplinarnej wielu specjalistów. – podkreślał dr Jerzy Gryglewicz, ekspert ochrony zdrowia.

Radioterapia pozostaje jedną z trzech głównych metod leczenia nowotworów w Polsce, w tym jest stosowana zarówno w leczeniu radyklanym jak i paliatywnym chorych na raka gruczołu krokowego. Nawet 40 procent pacjentów, którzy przeżyli 5 lat od rozpoznania nowotworu złośliwego, swoje życie zawdzięcza właśnie tej technologii medycznej. Niestety badania pokazują, że w Europie co najmniej jedna czwarta pacjentów nie otrzymuje radioterapii pomimo wskazania. W Polsce radioterapią było leczonych 57 proc. wszystkich chorych na nowotwory, co oznacza, że ok. 10 procent osób kwalifikujących się do leczenia tą metodą nie korzystało z niej – wskazują dane Konsultanta Krajowego ds. Radioterapii Onkologicznej[i]. Potwierdza to fakt, że potencjał radioterapii może być lepiej wykorzystany, zwłaszcza w zakresie dostępu do innowacyjnych metod leczenia, którymi są obecnie leczeni pacjenci jedynie w kilku ośrodkach w kraju.

- Z punktu widzenia Śląska oraz placówki, w której pracuję (Narodowy Instytut Onkologii, oddział w Gliwicach), sytuacja na terenie województwa jest dobra, zarówno jeśli chodzi o liczbę aparatów do radioterapii, ośrodków oraz szerokiego wyposażenia w aparaturę. Nasz ośrodek ma bardzo duże doświadczenie w leczeniu nowotworów prostaty. Na pewno oczekiwanym kierunkiem jest tworzenie wysokospecjalistycznych ośrodków leczenia nowotworów urologicznych i koordynacja opieki, podobnie jak to ma miejsce w raku piersi. – wskazywał dr Wojciech Majewski, Konsultant Województwa Śląskiego ds. Radioterapii Onkologicznej. – Radioterapia stereotaktyczna, ze względu na użycie bardzo wysokich dawek promieniowania jest rekomendowana dla pacjentów z niskiego lub pośredniego ryzyka.

Badania i praktyka kliniczna potwierdzają, że nowoczesna radioterapia stereotaktyczna, to większa skuteczność leczenia, precyzyjne napromienianie guza nowotworowego z oszczędzeniem tkanek sąsiadujących, mniej skutków ubocznych, krótszy czas terapii (zamiast wielu tygodniu terapia trwa kilka dni) – co przekłada na się na lesze rezultaty i samopoczucie pacjenta oraz komfort jego życia.

- Leczenie radioterapią raka prostaty przeszło rewolucję w ciągu ostatniej dekady. Doprowadziło do tego opracowanie metod leczenia, które są bardziej skuteczne i wiążą się z mniejszą liczbą skutków ubocznych niż kiedykolwiek wcześniej. – podkreśliła dr Alison Tree, onkolog z The Royal Marsden NHS Foundation Trust oraz Institute of Cancer Research z Wielkiej Brytanii. - Osiągnięto to dzięki innowacjom technologicznym, takich jak radioterapia z modulacją intensywności (IMRT), która umożliwia kształtowanie dawki wokół wrażliwych zdrowych tkanek oraz radioterapia sterowaną obrazem (IGRT), która zapewnia dokładne ukierunkowanie dawki na daną pozycję prostaty. Zastosowanie innowacyjnych metod wiąże się ze zmniejszeniem skutków ubocznych nawet o połowę.

 

Ekspertka wskazała, że obecnie istnieje coraz większe zainteresowanie zmniejszeniem liczby zabiegów potrzebnych do wyleczenia pacjenta z raka prostaty. Jest to możliwe m.in. dzięki radioterapii stereotaktycznej (SBRT), w której leczenie odbywa się w zaledwie 5 zabiegach z precyzyjnym skupieniem dawki na prostacie. Oprócz zwiększenia wygody i zmniejszenia obciążenia leczeniem dla pacjentów, przynosi to korzyści w zakresie możliwości leczenia większej liczby osób i obciążenia pracą kadr medycznych, dzięki czemu leczenie jest bardziej wydajne dla wszystkich.

 

- Mamy to szczęście, że w The Royal Marsden posiadamy dwa aparaty Cyberknife i jeden akcelerator liniowy Unity MR, dzięki czemu wszystkie zabiegi radioterapii stereotaktycznej dla pacjentów z rakiem prostaty są realizowane za pomocą tych innowacyjnych technologii. - dodaje dr Alison Tree.

 

Dotychczasowe wyniki badania PACE-B[ii], prowadzonego m.in. przez dr Alison Tree, pokazują, że w przypadku raka prostaty zastosowanie technologii zrobotyzowanej radioterapii CyberKnife zwanej także radiochirurgią zmniejsza częstość występowania późnej toksyczności pęcherza moczowego drugiego stopnia lub wyższego związanej z radioterapią stereotaktyczną w porównaniu z konwencjonalnym akceleratorem liniowym. Ponadto krótkoterminowe skutki uboczne innowacyjnej radioterapii SBRT w zastosowanie noża cybernetycznego są podobne do dłuższego schematu trwającego 20 dni.

 

Dużą zaletą technologii radiochirurgii jest możliwość napromienia pacjenta już następnego dnia po zabiegu operacyjnym: rana pooperacyjna nie musi się zagoić, gdyż dawka promieniowania kumuluje się pod tkanką podskórną. Nóż cybernetyczny może przyjąć ok. 300 różnych pozycji oraz dobrać odpowiednią szerokość wiązki promieniowania, tak aby dawka kumulowała się bezpośrednio w zmianie nowotworowej. Także stół, na którym leży pacjent dostosowuje się przyjmując optymalną pozycję do skutecznego i bezpiecznego napromieniania pacjenta, w przypadku poruszenia się pacjenta czy ruchu generowanego przez oddech.

 

Dlatego od kilku lat organizacje pacjentów i klinicyści apelują o zwiększenie dostępu do innowacyjnej radioterapii w Polsce (różnych technologii o potwierdzonej skuteczności), tak aby zapewnić polskim pacjentom leczenie zgodne z aktualną wiedzą medyczną, o wysokiej skuteczności, ograniczające skutki uboczne i działania niepożądane, realizowane głównie w trybie ambulatoryjnym lub jednodniowym, co ogranicza nadmiernych hospitalizacje i powikłania. Problemem pozostaje niedostateczne finansowanie inwestycji i niska wycena świadczeń w radioterapii. Choć Polska plasuje się w średniej europejskiej w zakresie liczby aparatów do radioterapii na jednego mieszkańca, a zużyte sprzęty są wymieniane na nowe w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej (wcześniej NPZChN), to liczba i wykorzystanie innowacyjnych technologii jest nadal niska. Przykładowo, konkursy resortu zdrowia na doposażenie zakładów radioterapii nie obejmują większości innowacyjnych terapii, a wydatki na inwestycje w samorządach spadają ze względu na trudną sytuację gospodarczą i niekorzystne skutki pandemii koronawirusa. Nadzieja, jak wskazują eksperci, leży w środkach finansowanych, które powinny trafić do Polski z ramach Krajowego Planu Odbudowy (który nie został na razie zatwierdzony przez Komisję Europejską) jak również Krajowych Planach Transformacji oraz funduszu medycznym.

- Problem w naszym kraju polega na tym, że zwykle mamy dobrą wiedzę, o tym co nam dolega, stawiamy dobrą diagnozę, ale schody zaczynają się przy realizacji. Wiele projektów i rozwiązań systemowych ma znaczne opóźnienia jak np. Krajowa Sieć Onkologiczna. Dobrym krokiem było na pewno zniesienie limitów do poradni urologicznych, bo to jest pierwszy krok do dobrej diagnozy i leczenia raka prostaty. – dodał Gryglewicz.

- Bardzo ważną kwestią jest zacieśnienie współpracy z organizacjami pacjentów i wsłuchanie się w ich głos, zainteresowanie radioterapią kadr medycznych, tworzenie wielodyscyplinarnych zespołów i unitów narządowych oraz zapewnienie odpowiedniego zaplecza finansowego. – dodał dr. Wojciech Majewski.

- Jako organizacja pozarządowa, od 18 lat działamy na rzecz poprawy sytuacji pacjentów z rakiem prostaty w Polsce, dlatego każda okazja, by edukować nt. na ten temat jest dobra. Ostatnie lata, pomimo pandemii, przyniosły pewien postęp w leczeniu raka prostaty, wzrosła także świadomość tego nowotworu w społeczeństwie i decydentów. - zaznacza Szymon Chrostowski, prezes Fundacji Wygrajmy Zdrowie. – Niewątpliwie jest jeszcze wiele do zrobienia. Dlatego, razem z ekspertami staramy się wskazywać kierunki i rozwiązania oczekiwane, która będą w stanie poprawić wczesną wykrywalność nowotworów oraz poprawić dostęp do diagnostyki i leczenia onkologicznego.

Fundacja Wygrajmy Zdrowie przeprowadziła w 2021 roku cykl konsultacji ze środowiskiem radioterapeutów w Polsce, co pozwoliło na sformułowanie wspólnych postulatów:

• Rozwój radioterapii w Polsce powinien się odbywać z uwzględnieniem kryteriów koncentracji i kompleksowości opieki oraz przy podniesieniu wycen procedur,
• Urealnienie wyceny procedur w radioterapii jest pilnie potrzebne,
• Dostęp do radioterapii w Polsce jest dobry, nie ma potrzeby tworzenia nowych ośrodków – inwestycje w ośrodki, które istnieją,
• Potrzebna stała, systematyczna wymiana sprzętu i dodatkowych modułów, aby nie zaprzepaścić postępu jaki miał miejsce do tej pory,
• Kluczem do poprawy wyników leczenia nowotworów w Polsce jest zapewnienie kompleksowej opieki i współpracy między ośrodkami,
• Innowacyjne rozwiązania powinny być dedykowane dużym, innowacyjnym ośrodkom, które będą rozwijać kompetencje i doświadczenie, zapewniając dostęp dla pacjentów do nowych technologii.

 

Relacja z konfernecji: