Podczas ostatniej debaty z cyklu „Onkologia – Wspólna Sprawa” eksperci zwrócili uwagę na kluczowe elementy pozwalające na poprawę efektów leczenia nowotworów piersi w Polsce. Wśród nich czujność lekarzy POZ i zwiększenie zgłaszalności na badania przesiewowe oraz poprawa dostępu do kompleksowej diagnostyki i leczenia.

W teorii mamy dobry dostęp do refundowanych, innowacyjnych terapii oraz coraz bardziej nowoczesnych, mało inwazyjnych metod chirurgii i radioterapii. W praktyce bywa różnie. Biorąc za przykład obszar radioterapii, która jest integralnym elementem leczenia pacjenta z rakiem piersi, stosowanym zarówno w leczeniu radyklanym, obok chirurgii, jak w przypadku przerzutów do innych organów. - Promieniowanie może być podane z pól zewnętrznych, jako brachyterapia lub w trakcie zabiegu chirurgicznego jako radioterapia śródoperacyjna, co skraca czas leczenia. Radioterapia tak naprawdę na każdym etapie choroby jest w stanie pomóc naszym pacjentkom, jeżeli występują przerzuty do różnych narządów, czy to do mózgowia, kości, płuca czy wątroby. Mamy techniki, które pozwalają nam na precyzyjne, punktowe, napromienienie tych zmian[1] – mówiła podczas debaty prof. Dorota Gabryś, z Zakładu Radioterapii Narodowego Instytutu Onkologii – PIB w Gliwicach, Przewodnicząca Śląskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Onkologicznego.

Pomimo tak szerokiego zastosowania i coraz większej skuteczności radioterapii, część technologii nadal nie jest w Polsce nadal nie jest standardem.  Przykładem może być radioterapia śródoperacyjna, która jest uznaną metodą leczenia skojarzonego, stosowaną od ponad 30 lat, udokumentowaną wieloma badaniami, obecną w zaleceniach światowych i polskich. Procedury radioterapii śródoperacyjnej realizują tylko 4 ośrodki w kraju.

Radioterapia śródoperacyjnej (IORT) polega na podaniu pojedynczej, precyzyjnie określonej dawki promieniowania opracowanej na potrzeby konkretnego pacjenta w trakcie zabiegu operacyjnego. Jest ona wielodyscyplinarnym procesem medycznym. Trzema głównymi specjalistami zaangażowanymi w proces decyzyjny są: radioterapeuci, chirurdzy i fizycy medyczni.

Profesor Dawid Murawa wskazywał na jednoznaczne korzyści z tej metody napromieniania. - Korzyści z zastosowania radioterapii śródoperacyjnej obejmują przede wszystkim precyzję działania w obrębie tkanek, w których rzeczywiście znajdował się nowotwór, który został przed chwilą usunięty chirurgicznie. Podając radioterapię śródoperacyjną w tę lożę, zmniejszamy ryzyko wznowy procesu nowotworowego w tym rejonie. A w przypadku nowotworów z naciekiem np. rak trzustki, opóźniamy ryzyko tworzenia się przerzutów odległych, które prowadzą do zgonu pacjenta. Druga zasadnicza rzecz, to jest ochrona tkanek zdrowych, co ma szczególnie znaczenie, w przypadku raka piersi[2].

O komentarz na temat roli radioterapii śródoperacyjnej, poprosiliśmy prof. Felipe A. Calvo, Kierownika Kliniki Radioterapii Onkologicznej, Clínica Universidad de Navarra (Hiszpania), współautora największych badań klinicznych IOeRT.

- Śródoperacyjna radioterapia elektronowa IOeRT jest najlepszą precyzyjną techniką radioterapii: wiele zdrowych tkanek można ochronić przed wiązką promieniowania, dawka elektronów jest kierowana w obszar loży po guzie przez chirurga i onkologa w czasie rzeczywistym. Dawka promieniowania jest dostarczana w trakcie operacji. Umożliwia to bezpieczne zwiększanie dawki promieniowania przy mniejszych efektach ubocznych i toksyczności. W niektórych nowotworach np. rak piersi o korzystnym rokowaniu, IOeRT może być jedynym elementem radioterapii: nie ma potrzeby dodatkowej radioterapii wiązką zewnętrzną – podkreślił prof. Calvo.

Zdaniem Profesora Calvo, IOeRT powinna być wdrażana instytucjonalnie: jest bowiem „programem szpitalnym”, a nie tylko specjalistyczną techniką powiązaną. Przy odpowiedniej technologii (miniaturyzowane akceleratory liniowe) - IOeRT jest przyjaznym procesem medycznym, dostępnym do szerokiego stosowania u pacjentów onkologicznych, szczególnie z rakiem piersi. - Pacjenci wymagający operacji i radioterapii w wielodyscyplinarnym protokole leczenia są kandydatami do optymalizacji terapii poprzez włączenie komponentu IOeRT w momencie resekcji guza nowotworowego. Ważne jest, aby omówić postepowanie u danego pacjenta, spersonalizować leczenie i zrozumieć, że to postępowanie terapeutyczne (IOeRT) wzbogaca wielodyscyplinarną praktykę szpitalną, włączając innowacyjną technologię do innowacyjnych (otwartych) interdyscyplinarnych decyzji radiochirurgicznych. IOeRT pozwala na optymalizację dozymetryczną na korzyść wdrożenia indeksu terapeutycznego u każdego indywidualnego pacjenta z chorobą nowotworową. Technologia ta służy przeprowadzaniu eskalacji lub deeskalacji leczenia, dostosowanej do ryzyka zgodnie z dostępnymi międzynarodowymi wytycznymi. – zaznaczył Profesor.

• Calvo FA, Sole CV, Rutten HJ, Poortmans P, Asencio JM, Serrano J, Aristu J, Roeder F, Dries WJ. ESTRO/ACROP IORT recommendations for intraoperative radiation therapy in primary locally advanced rectal cancer. Clin Transl Radiat Oncol. 2020 Sep 11;25:29-36. doi: 10.1016/j.ctro.2020.09.001. PMID: 33005755; PMCID: PMC7519207.
• Roeder F, Morillo V, Saleh-Ebrahimi L, Calvo FA, Poortmans P, Ferrer Albiach C. Intraoperative radiation therapy (IORT) for soft tissue sarcoma - ESTRO IORT Task Force/ACROP recommendations. Radiother Oncol. 2020 Sep;150:293-302. doi: 10.1016/j.radonc.2020.07.019. Epub 2020 Jul 15. PMID: 32679306.
• Calvo FA, Sole CV, Rutten HJ, Dries WJ, Lozano MA, Cambeiro M, Poortmans P, González-Bayón L. ESTRO/ACROP IORT recommendations for intraoperative radiation therapy in locally recurrent rectal cancer. Clin Transl Radiat Oncol. 2020 Jun 17;24:41-48. doi: 10.1016/j.ctro.2020.06.007. Erratum in: Clin Transl Radiat Oncol. 2021 Jan 29;27:98. PMID: 32613091; PMCID: PMC7320231.
• Calvo FA, Asencio JM, Roeder F, Krempien R, Poortmans P, Hensley FW, Krengli M. ESTRO IORT Task Force/ACROP recommendations for intraoperative radiation therapy in borderline-resected pancreatic cancer. Clin Transl Radiat Oncol. 2020 May 15;23:91-99. doi: 10.1016/j.ctro.2020.05.005. PMID: 32529056; PMCID: PMC7280753.
• Calvo FA, Krengli M, Asencio JM, Serrano J, Poortmans P, Roeder F, Krempien R, Hensley FW. ESTRO IORT Task Force/ACROP recommendations for intraoperative radiation therapy in unresected pancreatic cancer. Radiother Oncol. 2020 Jul;148:57-64. doi: 10.1016/j.radonc.2020.03.040. Epub 2020 Apr 8. PMID: 32339779.
• Fastner G, Gaisberger C, Kaiser J, Scherer P, Ciabattoni A, Petoukhova A, Sperk E, Poortmans P, Calvo FA, Sedlmayer F, Leonardi MC. ESTRO IORT Task Force/ACROP recommendations for intraoperative radiation therapy with electrons (IOERT) in breast cancer. Radiother Oncol. 2020 Aug;149:150-157. doi: 10.1016/j.radonc.2020.04.059. Epub 2020 May 13. PMID: 32413529.

• Calvo FA, Ayestaran A, Serrano J, Cambeiro M, Palma J, Meiriño R, Morcillo MA, Lapuente F, Chiva L, Aguilar B, Azcona D, Pedrero D, Pascau J, Delgado JM, Aristu J, Prezado Y. Practice-oriented solutions integrating intraoperative electron irradiation and personalized proton therapy for recurrent or unresectable cancers: Proof of concept and potential for dual FLASH effect. Front Oncol. 2022 Nov 14;12:1037262. doi: 10.3389/fonc.2022.1037262. Erratum in: Front Oncol. 2023 Jan 18;12:1116433. PMID: 36452493; PMCID: PMC9703091.
• Calvo FA, Serrano J, Cambeiro M, Aristu J, Asencio JM, Rubio I, Delgado JM, Ferrer C, Desco M, Pascau J. Intra-Operative Electron Radiation Therapy: An Update of the Evidence Collected in 40 Years to Search for Models for Electron-FLASH Studies. Cancers (Basel). 2022 Jul 29;14(15):3693. doi: 10.3390/cancers14153693. PMID: 35954357; PMCID: PMC9367249.

• Ciabattoni A, Gregucci F, Fastner G, Cavuto S, Spera A, Drago S, Ziegler I, Mirri MA, Consorti R, Sedlmayer F. IOERT versus external beam electrons for boost radiotherapy in stage I/II breast cancer: 10-year results of a phase III randomized study. Breast Cancer Res. 2021 Apr 13;23(1):46. doi: 10.1186/s13058-021-01424-9. Erratum in: Breast Cancer Res. 2021 Apr 28;23(1):50. PMID: 33849606; PMCID: PMC8045244.

• Fastner G, Reitsamer R, Gaisberger C, Hitzl W, Urbański B, Murawa D, Matuschek C, Budach W, Ciabattoni A, Reiland J, Molnar M, Vidali C, Schumacher C, Sedlmayer F, On Behalf Of The Hiob Trialist Group. Hypofractionated Whole Breast Irradiation and Boost-IOERT in Early Stage Breast Cancer (HIOB): First Clinical Results of a Prospective Multicenter Trial (NCT01343459). Cancers (Basel). 2022 Mar 9;14(6):1396. doi: 10.3390/cancers14061396. PMID: 35326548; PMCID: PMC8946807.
• Ciabattoni A, Gregucci F, Llange K, Alessandro M, Corazzi F, Ivaldi GB, Zuccoli P, Stefanelli A, Cristaudo A, Fusco V, Lapadula L, Fiorentino A, Di Cristino D, Salerno F, Lioce M, Krengli M, Vidali C. Intra-Operative Electron Radiation Therapy (IOERT) Anticipated Boost in Breast Cancer Treatment: An Italian Multicenter Experience. Cancers (Basel). 2022 Jan 7;14(2):292. doi: 10.3390/cancers14020292. PMID: 35053456; PMCID: PMC8773983.

• Leonardi MC, Tomio L, Radice D, Takanen S, Bonzano E, Alessandro M, Ciabattoni A, Ivaldi GB, Bagnardi V, Alessandro O, Francia CM, Fodor C, Miglietta E, Veronesi P, Galimberti VE, Orecchia R, Tagliaferri L, Vidali C, Massaccesi M, Guenzi M, Jereczek-Fossa BA; Study Groups “Brachytherapy, Interventional Radiotherapy and Intraoperative Radiotherapy” and “Reirradiation” of the Italian Radiotherapy and Clinical Oncology Society (AIRO). Local Failure After Accelerated Partial Breast Irradiation with Intraoperative Radiotherapy with Electrons: An Insight into Management and Outcome from an Italian Multicentric Study. Ann Surg Oncol. 2020 Mar;27(3):752-762. doi: 10.1245/s10434-019-08075-3. Epub 2019 Nov 15. PMID: 31732946.

• Reddy AV, Hill CS, Zheng L, He J, Narang AK. A safety study of intraoperative radiation therapy following stereotactic body radiation therapy and multi-agent chemotherapy in the treatment of localized pancreatic adenocarcinoma: study protocol of a phase I trial. Radiat Oncol. 2022 Oct 28;17(1):173. doi: 10.1186/s13014-022-02145-9. PMID: 36307845; PMCID: PMC9615352.