Radioterapia jest to jedna z trzech podstawowych metod leczenia onkologicznego i znajduje zastosowanie u około 60% chorych na nowotwory na pewnym etapie leczenia, co dotyczy leczenia radykalnego lub paliatywnego. Radioterapia może uzupełniać leczenie chirurgiczne, może być metodą samodzielną, może być także skojarzona z chemioterapią, immunoterapią lub leczeniem celowanym. Jest cały szereg zastosowań radioterapii na różnych etapach leczenia. Może być realizowana z zewnątrz za pomocą przyśpieszaczy, od wewnątrz organizmu z wykorzystaniem brachyterapii. Wykorzystywana jest również niekiedy radioterapia śródoperacyjna.

Większość nowotworów można leczyć z wykorzystaniem radioterapii. Są nowotwory, które można wyleczyć z zastosowaniem radioterapii lub radiochemioterapii lub radioimmunoterapii. Do takich nowotworów należą – przykładowo – nowotwory narządów głowy i szyi (np. rak krtani), nowotwory ginekologiczne (np. rak szyjki macicy) oraz bardziej zaawansowane stadia raka płuca. - Radioterapia jest efektywna wtedy, kiedy jesteśmy w stanie podać wystarczającą dawkę do „zniszczenia” wszystkich komórek nowotworowych – powiedział podczas spotkania Profesor Mateusz Spałek. Na skuteczność radioterapii – oprócz dawki – wpływa wiele innych czynników. Należy wymienić stopień zaawansowania choroby nowotworowej oraz możliwość podania odpowiednio wysokiej dawki, co zależy – między innymi – od współwystępowania innych chorób lub wieku chorego. Istnieją również czynniki modyfikowalne, na które wpływ ma sam chory – przykładem jest palenie papierosów, które w istotny sposób pogarsza tolerancję radioterapii i obniża jej skuteczność – dodaje Profesor Spałek.

Nowoczesna radioterapia pozwala uniknąć niepotrzebnych, dodatkowych hospitalizacji chorych dzięki większej precyzji leczenia oraz możliwości podania wyższych dawek promieniowania i oszczędzenia zdrowych tkanek z ograniczeniem występowania powikłań i skutków ubocznych oraz skrócenia czasu leczenia (mniejsza ilość frakcji).

- W Polsce mamy doskonały sprzęt do radioterapii. W Polsce popularna w ostatnich latach stała się radioterapia stereotaktyczna. Jest to metoda, która pozwala na podanie bardzo wysokiej dawki w jednej lub paru sesjach tylko w objętość samego nowotworu, dzięki postępowi technologicznemu. (…) Umożliwia leczenie np. wczesnego raka płuca bez przerzutów do węzłów chłonnych na równi skutecznie jak chirurgia – powiedział Profesor Mateusz Spałek. – Mamy doskonałą technologię do leczenia niewielkich przerzutów do mózgu i łagodnych nowotworów mózgu – np. Gamma Knife. Mamy dostęp do zminiaturyzowanych przyśpieszaczy do radiochirurgii, jak CyberKnife, czy też przyśpieszaczy liniowych dedykowanych radiochirurgii, jak Edge.

Ekspert zwrócił uwagę, że w Polsce dostępne są zaawansowane techniki radioterapii adaptacyjnej. – W trakcie zabiegu, gdy chorego układa się na stole terapeutycznym, przygotowany plan naświetlania jest codziennie adaptowany do aktualnej anatomii ciała – tłumaczył podczas spotkania.

CyberKnife dzięki systemowi „synchrony” umożliwia poprzez wykorzystanie obrazowania w czasie rzeczywistym, ciągłe monitorowanie ruchów osoby napromienianej (w tym oddychania). Oznacza to, że w przypadku przesunięcia się guza podczas terapii wiązki promieniowania będą i tak precyzyjnie na nim skupione.

W Polsce mamy również dostęp do protonoterapii – aktualnie jest jeden ośrodek, ale będą powstawać kolejne. Protonoterapia ma uzasadnienie w wybranych rodzajach nowotworów, które są umiejscowione w sąsiedztwie tzw. narządów krytycznych (narządy z największym ryzykiem powikłań popromiennych). Przyśpieszacz liniowy połączony z rezonansem magnetycznym jest również dostępny u nad w kraju.

Zwykle nie. Leczenie jest tolerowane zwykle tak samo u większości chorych. Zmiany wynikają z czynników takich jak: stan zaawansowania nowotworu, wiek chorego, występowanie chorób współistniejących, ale nie stopnia sprawności. Niepełnosprawność może wpłynąć na techniczne aspekty już podczas samego napromieniania – przykładowo – przez brak możliwości wybrania konkretnej pozycji chorego na stole do radioterapii. – Ale dzięki bardzo doświadczonym zespołom techników, wybrana zostanie inna i komfortowa pozycja do utrzymania przez chorego – wyjaśnił Profesor Mateusz Spałek. To po stronie zespołu jest zaproponowanie rozwiązania, które zapewni osobie z niepełnosprawnością takie samo leczenie jak choremu w pełni sprawnemu.

Niezależnie od tego z jakim rodzajem niepełnosprawności przychodzi chory, są dostępne rozwiązanie techniczne, które umożliwiają zastosowanie radioterapii. Należy podkreślić, że niepełnosprawność nie wyklucza zastosowania tej metody leczenia.

I co ważne, chorzy mogą także w trakcie leczenia za pomocą radioterapii kontynuować pracę zawodową, jeśli pozwala na to ich stan ogólny. Radioterapia w trakcie samego leczenia (z małymi wyjątkami) nie powoduje istotnego pogorszenia jakości życia. Radioterapia nie wpływa na codzienne funkcjonowanie (z małymi wyjątkami). Na jakość życia wpływa sama choroba nowotworowa, a nie zastosowanie tej metody leczenia.

95% naszych chorych napromienianych jest w trybie ambulatoryjnym, podkreślał Profesor Mateusz Spałek. Najlepszym rozwiązaniem jest dla chorych jest to, aby poza sesją 15-20 minutową codziennie wrócić do rodziny i codziennych aktywności zawodowych.

Teleradioterapia jest stosowania częściej, ponieważ ma szersze zastosowanie. Natomiast brachyterapię stosuje się tam, gdzie chcemy podwyższyć dawkę w środku samego guza, tam gdzie nowotwory są bardziej promieniooporne lub gdy napromienianie jest stosowane jako metoda wyłączna do wyleczenia danego nowotworu (np. rak stercza, nowotwory ginekologiczne lub rak skóry). Brachyterapia jest też kojarzona z teleradioterapią na przykład u zaawansowanego miejscowo raka prostaty.

W nowoczesnym leczeniu chorych na nowotwory coraz większą rolę odgrywa prehabilitacja, czyli przygotowanie do rozpoczęcia terapii. Zajmuje się tym zespół specjalistów – psychiatrzy i psycholodzy, dietetycy, fizjoterapeuci, technicy oraz specjaliści leczenia bólu. Wymienieni specjaliści wspólnie pomagają chorym możliwie najlepiej przygotować się do leczenia (np. przez zalecenia dietetyczne).

• Radioterapia wpływa na całe ciało – fałsz, ponieważ radioterapia działa tam, gdzie została zastosowana i nie wpływa na funkcjonowanie pozostałych części ciała poza tą poddaną radioterapii (radioterapia całego ciała jest stosowana bardzo rzadko).
• Utrata włosów – nie występuje, wyjątkiem jest napromienianie skóry głowy, wówczas utrata włosów może wystąpić.
• Chory poddawany radioterapii promieniuje – absolutnie chory nie promieniuje i może przytulić się do rodziny, wyjść na zewnątrz.
• Nie należy się myć – mit. Absolutnie należy zachować higienę miejsc poddawanych radioterapii, zaleceniem jest, aby stosować środki do skóry atopowej bez sztucznych zapachów, sztucznych barwników (skóra w miejscu napromieniania staje się skórą atopową). Warto te kosmetyki stosować przed rozpoczęciem radioterapii, aby przygotować skórę do napromieniania. Co ważne skóry nie należy moczyć, czyli leżeć w wannie z powodu efektu kosmetycznego.
• Radioterapia boli – mit. Radioterapia sama w sobie jest metodą bezbolesną i w trakcie napromieniania chory nic nie czuje.
• Działania niepożądane – pojawiają się w miejscu napromieniania. U niektórych chorych w ogóle nie występują żadne, u części pojawiają się takie, które możemy przewidzieć i już wcześniej wprowadzić metody prewencyjne (np. odczyny skórne). Radioterapia narządów głowy i szyi czasem powoduje odczyny śluzówkowe – zespół ekspertów (w tym od dietetyki i leczenia bólu) łagodzi objawy, które po 2-3 tygodniach zaczynają się goić. Dzięki nowoczesnym technikom radioterapii, dawki, które otrzymują zdrowe tkanki są minimalne, leczenie jest bardzo bezpieczne.

Aktualnie realizowana jest Krajowa Sieć Onkologiczna, w ramach której lekarze różnych specjalizacji muszą ze sobą współpracować. W ramach konsylium muszą ustalić plan leczenia, w tym miejsce radioterapii i go realizować. Wprowadzenie koordynowanej opieki nad chorymi oraz wprowadzenie koordynatorów, którzy będą monitorować i wspierać chorych w systemie jest bardzo dobrym rozwiązaniem wspierającym chorych na nowotwory.

Piętą achillesową są obszary Polski, gdzie w promieniu 100 km nie ma żadnego ośrodka radioterapii. Nie ma, więc dostępnego tego leczenia w pobliżu domu i jest to istotne ograniczenie.

Brak kadr – największe ograniczenie w systemie ochrony zdrowia.  Jest konieczność inwestowania w kadry – zachęcanie młodych lekarzy do wyboru ścieżki związanej z onkologią (w tym radioterapią). Ważne jest również inwestowanie w kadry, które uczestniczą w procesie stosowania radioterapii – należą do ich fizycy medyczni, których jest bardzo mało oraz technicy elektoradiologii i pielęgniarki onkologiczne. Niestety specjalizacje onkologiczne nie cieszą się dużą popularnością.

Karkonoski Sejmik Osób Niepełnosprawnych zachęca do przesyłania pytań i zagadnień, które warte są omówienia w kolejnych spotkaniach edukacyjnych, także tych dotyczących radioterapii, które podczas tego webinaru nie zostały poruszone. – Radioterapia leczy nowotwory skutecznie i bezpiecznie – na koniec podkreślił Profesor Mateusz Spałek.

Więcej o KSON: https://kson.pl/

Rozmowa z Prof. Mateuszem Spałkiem: https://www.facebook.com/share/r/1BEjoXSR2b/ 

Przypisy:
https://www.youtube.com/watch?v=X5ykmcCUH6k