Głównymi celami leczenia niewydolności serca są: złagodzenie objawów, zapobieganie hospitalizacjom, wydłużenie życia poprawa jakości życia. Skuteczne leczenie wymaga ścisłej współpracy między lekarzem, pielęgniarką a chorym. Kluczowe jest przestrzeganie ustalonych zaleceń lekarskich, pielęgniarskich oraz regularne przyjmowanie leków. Zaangażowanie pacjenta oraz opiekunów w procesie leczenia oraz monitorowania objawów sprzyja uzyskaniu lepszych efektów leczenia, poprawę komfortu życia, zmniejszenie ryzyka hospitalizacji. Edukacja chorego i rodziny jest jednym z podstawowych elementów postępowania interdyscyplinarnego. 
Wyedukowany i świadomy swojej choroby pacjent jest partnerem w leczeniu.

Szczególnie ważnym elementem skuteczości leczenia jest przestrzeganie zaleceń lekarskich.
Pacjent musi pamiętać o tym, aby systematycznie przyjmował leki, o stałych, porach. Powinien zawsze mieć przy sobie listę zażywanych leków. Ważne jest, także posiadanie niezbędnych informacji na temat poszczególnych grup przyjmowanych leków oraz ich wpływu na organizm. Pozwala to często na wczesne wykrycie objawów niepożądanych, które mogą towarzyszyć stosowanej terapii.

Na każdym etapie leczenia niewydolności serca (HF), a nawet wcześniej kiedy nie występują jeszcze objawy choroby, należy brać po uwagę interwencje niefarmakologiczne. Obejmują one dietę, podaż płynów, szczepienia. Zalecenia dietetyczne dla pacjentów z niewydolnością serca powinny być indywidualnie uzgodnione z lekarzem prowadzącym. Większość chorych wymaga ograniczenia spożycia soli kuchennej poniżej 2g na dobę (1 łyżeczka soli odpowiada 6g soli czyli około 2400mg sodu). Sól kuchenna zawiera sód, który sprzyja zatrzymaniu wody w organizmie. Dlatego ważne jest, aby sprawdzać zawartość soli na etykietach produktów spożywczych. Dużą ilość soli zawiera żywność konserwowana, przetworzone mięsa, wędzone ryby - dlatego należy ich unikać. Zamiast soli powinny być używane  zioła i przyprawy w celu poprawienia smaku potraw. Dieta nie powinna zawierać pokarmów tłustych, bogatych w cholesterol. Powinna być bogata w owoce i warzywa, produkty niskotłuszczowe, ryby oraz produkty zbożowe. Zalecane jest  stosowanie diety śródziemnomorskiej. W zaawansowanych stadiach choroby z towarzyszącą kacheksją dieta powinna być bogatobiałkowa i szczególnie dobrze zbilansowana. Warto skorzystać z indywidualnych porad dietetycznych, które pozwolą na uwzględnienie chorób towarzyszących takich jak cukrzyca, dna moczanowa, zaburzenia gospodarki lipidowej.

W niewydolności serca zazwyczaj zaleca się ograniczenie podaży płynów do 1,5-2 litrów/dobę (wszystkie napoje, zupy itd.) jeśli nie występuje zaostrzenie choroby i towarzyszące temu obrzęki. Natomiast ilość przyjmowanych płynów powinna być odpowiednio zwiększona w czasie trwania wysokich temperatur czy wystąpienia wymiotów, biegunki, gorączki.

Bardzo ważne jest aby nie przyjmować przyjmowania innych leków bez konsultacji z lekarzem prowadzących, takich, które występują przy bólach głowy, kręgołupa czy stawów (ibuprofen, ketoprofen, diklofenak), suplementów diety czy ziół ze względu na możliwe wystąpienie interakcji lub unieczynnienie przyjmowanych leków kardiologicznych.

Pacjentom z NS zalecane są coroczne sezonowe szczepienia przeciwko grypie a także także szczepienia przeciwko pneumokokom. Konieczne jest zaprzestanie palenia oraz wyeliminowanie innych używek oraz maksymalne organicznie lub najlepiej całkowite zaprzestanie spożywania alkoholu.

Farmakoterapia u pacjentów z HF jest wielokierunkowa, większość pacjentów wymaga leczenia wieloma preparatami. Istotne znaczenie w leczeniu HF ma optymalizacja leczenia farmakologicznego, która polega na stopniowym zwiększaniu dawek leków (ACEI lub ARB lub sakubitryl/walsartan, beta-blokery, MRA) pod kontrolą objawów i parametrów życiowych (CTK, tętno), tak aby osiągnąć maksymalne tolerowane dawki leków.

Należy uwzględnić w leczeniu różne choroby współistniejące zarówno sercowo-naczyniowe (np. nadciśnienie tętnicze, migotanie przedsionków) jak i pozasercowe (np. cukrzyca, przewlekła choroba nerek, anemia, otyłość). Te wszystkie działania prowadzone  są zazwyczaj w warunkach ambulatoryjnych I wymagają dużego zaangażowania pacjentów. W uzyskaniu poprawy wyników leczenia i rokowania ogromne znaczenie ma samokontrola objawów. Polega on ana:  

- codziennej kontroli masy ciała (najlepiej rano, co pozwala na porównywanie pomiarów),

- kontroli częstości rytmu serca

- kontroli CTK

Stwierdzenie nagłego  przyrostu masy ciała o 2–3 kg w ciągu 2–3 dni wskazuje na retencję płynów i konieczność intensyfikacji leczenia odwadniającego. Pacjent może samodzielnie zwiększyć dawkę dietetyku pod warunkiem, że został on odpowiednio wcześniej wyedukowany. Poradą w tej kwestii może służyć również pielęgniarka specjalizująca się w HF, jeśli taka jest dostępna. Modyfikacja leczenia może odbyć się także pod kontrolą lekarza POZ lub specjalisty kardiologa. Wczesna modyfikacja leczenia odwadniającego pozwala w wielu wypadkach zapobiec zaostrzeniu HF i ponownej hospitalizacji. Szczegółowe informacje na temat niewydolności serca pacjent może znaleźć na stronie internetowej www.slabeserce.pl

Przewlekła niewydolność serca w okresie stabilnym absolutnie nie jest przeciwwskazaniem do wykonywania wysiłku fizycznego. Jednak rodzaj wysiłku, czas jego trwania i częstość wykonywania ćwiczeń powinny być ustalone z lekarzem prowadzącym. Regularny trening fizyczny jest formą leczenia i przyczynia się do wielu korzystnych zmian w układzie krążenia. Wysiłek fizyczny jest natomiast niewskazany w okresie zaostrzenia choroby, gdy duszność narasta i występuje w spoczynku lub podczas minimalnych wysiłków. Wtedy należy bezwzględnie skontaktować się z lekarzem. Regularne ćwiczenia prowadzą do lepszej adaptacji serca do wysiłku fizycznego. Dochodzi do poprawy wydolności fizycznej I oddechowej. Wysiłek poprawia sprawność mięśni szkieletowych oraz glikemię.

Te wszystkie zalecenia są szczególnie ważne teraz w czasie pndemii koronawirusem, kiedy utrudniony jest dostęp do lekarza. ZAWALCZ O SWOJE ZDROWIE I SAMOPOCZUCIE, JUŻ DZISIAJ ! Szczegółowe informacje na temat ćwiczeń dla chorych z NS, które można wykonać w domu znajdują się na stronie www.slabeserce.pl

Autor artykułu:
prof. dr hab. n. med. Jadwiga Nessler
Kierownik Kliniki Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca Instytutu Kardiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kierownik Oddziału Klinicznego Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca z Pododdziałem Intensywnego Nadzoru Kardiologicznego w Krakowskim Szpitalu Specjalistycznym im. Jana Pawła II, Pełnomocnik Zarządu Głównego PTK ds. niewydolności Serca i opieki paliatywnej