Szacuje się, że wraz ze starzeniem się społeczeństw, nawet o 67% w ciągu 10 lat wzrośnie liczba starszych pacjentów wymagających operacji onkologicznej. Operacje brzuszne oraz w obrębie klatki piersiowej są często rozległymi zabiegami, mocno obciążających organizm chorego. Jednocześnie starsi pacjenci mają gorsze rokowanie w okresie pooperacyjnym, są narażeni na dłuższą hospitalizację, zachorowalność na inne choroby oraz pogorszenie ogólnego stanu zdrowia. Operacja to stres nie tylko dla pacjenta, ale także jego opiekuna, którego dotychczasowe życie zostaje zaburzone przez hospitalizację podopiecznego.

Badania randomizowane wykazały, że promowanie wśród pacjentów samo-opieki w okresie okołooperacyjnym, w tym utrzymanie aktywności fizycznej i szybkie uruchomienie, wpływają pozytywnie na zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne, zachowania prozdrowotne oraz wykorzystanie zasobów opieki zdrowotnej (np. wizyty w SOR, rehospitalizacje, skierowanie do ośrodków opieki całodobowej).

Amerykańscy badacze postanowili sprawdzić, czy możliwe i efektywne jest dostarczenie w sposób zdalny szkolenia i opieki okołooperacyjnej promującej i zachęcającej do aktywności fizycznej w tym okresie z jednoczesnym zaangażowanie zarówno pacjentów, jak i opiekunów. Interwencja oparta była na modelu samo-opieki w chorobach przewlekłych, który ma na celu zbudować w pacjentach poczucie własnej skuteczności, dać władzę nad własnym zdrowiem oraz poprawiać rokowanie poprzez proaktywne planowanie i rozwijanie umiejętności. Uczestnikom zapewniono szkolenie i mentoring wykwalifikowanych fizjoterapeutów  lub terapeutów zajęciowych, którzy wspólnie określili cele, identyfikowali przeszkody i wyzwania oraz w razie potrzeby modyfikowali plan. Szkolenie było przeprowadzone w formie 5 wideokonferencji. Przed rozpoczęciem treningów pacjenci zostali kompleksowo przebadani geriatrycznie, a ich sprawność oceniona testem 6-minutowego chodu, testem „wstań i idź” oraz testem SPPB.

Na podstawie oceny sprawności tworzony był spersonalizowany program spacerów oraz ćwiczeń wzmacniających kończyny dolne. Pierwsza wideokonsultacja odbyła się na co najmniej 7 dni przez operacją i koncentrowała się na edukacji, określeniu celów i identyfikacji przeszkód. W trakcie tej konsultacji wykreślano plan treningowy dla pacjenta. Druga konsultacja odbywała się w ciągu 24h przed wypisem ze szpitala, w jej trakcie ustalano ostateczny plan treningów oraz dyskutowano strategie pokonywania ograniczeń. Kolejne konsultacje zapewniały dodatkowe poradnictwo i mentoring. Pacjenci mieli monitorować sami swoją aktywność poprzez dziennik aktywności fizycznej, krokomierz nadgarstkowy oraz motywację od opiekunów, którzy pełnili rolę „trenerów”.

Do badania kwalifikowano pacjentów z rozpoznanym nowotworem płuc lub przewodu pokarmowego w wieku powyżej 65 lat, którzy zakwalifikowani zostali do zabiegu chirurgicznego. Dodatkowo, wymagane było, by opiekunowie sprawowali opiekę nad chorymi przed operacją oraz mieli co najmniej 21 lat. Zarówno od pacjentów, jak i opiekunów, wymagano znajomości języka angielskiego w mowie i piśmie.

Do badania włączono 34 pary pacjent-opiekun. Osiem par nie dokończyło obserwacji, co daje odsetek rezygnacji na poziomie 23,5%. Jako powody rezygnacji wymieniano: zbyt mało czasu (3), zbyt chory (2) oraz utrata zainteresowania badaniem (3). Pacjenci „płucni” byli starsi od pacjentów „brzusznych”, z medianą wieku 74 i 68 lat odpowiednio. Kobiety stanowiły 41% pacjentów.

Zarówno pacjenci, jak opiekunowie wykazali się wysoką akceptacją zdalnego szkolenia, jednak to opiekunowie oceniali to rozwiązanie lepiej (3,2/4 vs. 2,9/4). Także użycie krokomierza do kontroli poziomu aktywności zostało bardzo pozytywnie ocenione w obu badanych grupach. Przytłaczająca większość pacjentów oceniła czas wprowadzenia szkolenia (rozpoczęte przed operacją) za odpowiedni.

Ocena sprawności została powtórzona po 2-4 tygodniach po wypisie ze szpitala. Wszystkie trzy testy wykazały wzrost sprawności pacjentów w porównaniu do stanu sprzed operacji, jednak zmiany były istotne statystycznie jedynie dla testu SPPB. Pacjenci używali krokomierzy w 79% przypadków przed operacją i 68% po operacji. Mediana kroków wykonanych dziennie wyniosła 6324 przed operacją, 1050 w czasie hospitalizacji i stopniowo wzrastała do 2927 kroków w ciągu 2 tygodni od wypisu. Pacjenci „płucni” robili więcej kroków w czasie hospitalizacji od pacjentów „brzusznych” (mediana 1331 vs. 164).

Badacze wnioskują, że zdalne wsparcie aktywności fizycznej w okresie okołooperacyjnym jest przystępnym, akceptowanym i docenianym narzędziem w opiece okołooperacyjnej. Zwracają uwagę, iż kolejnym krokiem powinno być przeprowadzenie rozszerzonego badania z grupą kontrolą, co w przypadku potwierdzenia skuteczności tego typu interwencji w szybszym powrocie do sprawności, może skutkować zmniejszeniem liczby powikłań pooperacyjnym oraz ogólnym lepszym rokowaniem pacjentów.

Opracowano na podstawie:
Lafaro KJ et al. Pilot study of a telehealth perioperative physical activity intervention for older adults with cancer and their caregivers. Support Care Cancer 2020 Aug;28(8):3867-3876. doi: 10.1007/s00520-019-05230-0