Szacuje się, że około 16% osób w populacji ogólnej jest dotkniętych jakąś formą zaburzeń psychicznych. Brak dostępu lub niechęć do pomocy psychiatrycznej wynikająca ze stereotypów i społecznego ostracyzmu wpływa nie tylko na pogarszanie się zdrowia samych chorych, ale także odbija się na ich rodzinach oraz społecznościach, w których żyją, gdyż może się to przekładać na obniżenie produktywności w pracy, bezrobocie, bezdomność, problemy rodzinne, przemoc domową, nadużycie alkoholu i narkotyków oraz samobójstwa.

Jednocześnie, katastrofy naturalne, takie jak trzęsienia ziemi, cyklony czy pożary niosą ze sobą znaczący wzrost zaburzeń lękowych (przede wszystkim zespołu stresu pourazowego, PTSD). Chorwaccy badacze przytaczają serie badań skupiających się na ofiarach katastrof naturalnych: 25% osób dotkniętych trzęsieniem ziemi w Turcji w 1999 roku zostało zdiagnozowanych z PTSD, 13,5% poszkodowanych ze stwierdzonym PTSD w promieniu 20 kilometrów od epicentrum trzęsienia ziemi w Chinach w 1988 roku. W skutek pożarów lasów w kanadyjskiej prowincji Alberta w 2016 roku u 30% ewakuowanych z zagrożonych terenów stwierdzono PTSD, a u 25% - zaburzenia depresyjne.

Także kryzysy wywołane przez człowieka mają negatywny wpływ na zdrowie psychiczne. Po kryzysie ekonomicznym w 2008 zanotowano wzrost liczby samobójstw. Szacuje się, że 60% Afgańczyków cierpi z powodu zaburzeń psychicznych wynikających z trwającego od lat konfliktu zbrojnego.

Trudno ocenić, jaki będzie realny wpływ pandemii na zdrowie psychiczne osób dotkniętych zarówno przez zachorowania, środki bezpieczeństwa podjęte w celu spowolnienia rozprzestrzeniania się wirusa, jak i kryzys ekonomiczny wynikający z częściowego zamknięcia wielu gospodarek. Częściowy obraz skali problemu mogą ilustrować wyniki badania przeprowadzonego na grupie 5000 Chińczyków, spośród których 21,5% deklarowało objawy PTSD, a 31,2% - objawy depresji. Amerykańskie badanie przeprowadzone w marcu 2020 roku pokazało, że prawie 1/3 badanych (32%) uznaje, że stres i lęk związany z pandemią przyczynia się do pogorszenia ich zdrowia psychicznego, w tym 14% uznało ten wpływ jako „duży”.

Mimo wzrastającego zapotrzebowania na pomoc psychiatryczną, jest to specjalizacja obarczona ogromnymi brakami kadrowymi i finansowymi na całym świecie. W Chinach na 100 tysięcy mieszkańców przypada 2,2 psychiatrów, w Stanach Zjednoczonych – 11. W Europie sytuacja jest zróżnicowana – od 51,7 psychiatry/100 tys. mieszkanców w Szwajcarii, 27,4 w Niemczech, po 9,2 w Polsce i 7,8 w Bułgarii. Dodatkowo, w Stanach Zjednoczonych w 60% hrabstw nie praktykował żaden psychiatra. Badacze zaznaczają, iż sam wzrost liczby praktykujących psychiatrów nie sprosta zwiększeniu liczby pacjentów wymagających wsparcia i opieki. Według autorów wszechstronna odpowiedź na nadchodzący kryzys powinna opierać się na zwiększeniu dostępu do pomocy psychiatrycznej poprzez rozwijanie sztucznej inteligencji, telepsychiatrii oraz szeregu nowych technologii, jak aplikacje i usługi wspierające zdrowie psychiczne.

Łącząc wirtualną rzeczywistość, multimodalne przetwarzanie sygnałów, uczenie maszynowe, informatykę kognitywną z odpowiednimi odkryciami z zakresu psychofizjologii oraz neurobiologii należy stworzyć narzędzia pozwalające łagodzić objawy PTSD oraz innych zaburzeń lękowych. Narzędzia takie mogą adresować aktywizację, ocenę i regulację emocji, a także wspierać terapię poznawczo-behawioralną, szkolenia z oswajania stresu oraz mogą pełnić rolę prewencyjną zaburzeń związanych z lękiem. Badacze podkreślają, iż w celu sprawnego tworzenia projektów mających na celu budowanie narzędzi wspierających zdrowie psychiczne, potrzebna jest ścisła współpraca naukowa między psychiatrami, psychologami, neurobiologami, programistami i specjalistami od sztucznej inteligencji. Niezmiernie ważne jest także, w opinii autorów, oparcie finansowania tychże projektów o partnerstwo publiczno-prywatne, pozwalając na stworzenie szerokiej sieci wymiany danych, pomysłów i środków.

Kryzys zdrowia psychicznego, z którym będziemy mieć do czynienia w następstwie pandemii COVID-19 i kryzysu ekonomicznego z nią związanego, jest według autorów zarówno szansą na rozwinięcie telepsychiatrii oraz nowoczesnych narzędzi wspierających zdrowie psychiczne, ale także koniecznością, jeśli chcemy sprostać temu wyzwaniu i pomóc tym, którzy wkrótce tej pomocy potrzebować będą. Jedynie szeroko interdyscyplinarne oraz wychodzące poza mury akademickie projekty mają szansę dobrze odpowiedzieć na tego typu potrzeby.

 

Ćosić K, Popović S, Šarlija M, Kesedžić I, Impact of human disasters and covid-19 pandemic on mental health: potential of digital psychiatry. Psych Danub, 2020; Vol. 32, No. 1, pp 25-31 https://doi.org/10.24869/psyd.2020.25


Foto: Reimund Bertrams z Pixabay