Wskazaniami do rehabilitacji kardiologicznej są m.in. przebyty zawał serca, schorzenia sercowo-naczyniowe, zabiegi kardiochirurgiczne. Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna obejmuje: farmakoterapię, systematyczną ocenę stanu chorego, ćwiczenia fizyczne, modyfikację dotychczasowego stylu życia. W procesie rehabilitacji pacjenci mogą liczyć na opiekę interdyscyplinarnego zespołu – m.in. lekarzy kardiologów, lekarzy internistów, fizjoterapeutów, psychologów czy dietetyków.

Modyfikacja stylu życia to jeden z najważniejszych aspektów rehabilitacji kardiologicznej. Aktywność fizyczna, rezygnacja z używek, zmniejszenie masy ciała, a także modyfikacja nawyków żywieniowych pozwala obniżyć wartości ciśnienia tętniczego, poprawić profil lipidowy oraz metabolizm węglowodanów, a także zahamować rozwój, a nawet regresję miażdżycy[1].

- Pacjent odpowiednio odżywiony będzie się skuteczniej się rehabilitował i efekty całego zespoły będą widoczne – podkreśla dr Katarzyna Łokieć. – Coraz więcej pacjentów na szczęście docenia rolę diety w procesie zdrowienia. Spotykam się z wieloma osobami, które w trakcie rehabilitacji kardiologicznej nie zapominają o znaczeniu żywienia i doceniają rolę dietetyka – dodaje ekspertka.

Dietetyk zaznacza, że bez składników odżywczych pochodzących z odpowiednich źródeł, rehabilitacja nie może być skuteczna, a nawet może przebiegać wolniej lub nie dać pożądanych efektów. Ponadto procesy regeneracji i rekonwalescencji to ogromny wysiłek dla organizmu, zatem odpowiedni sposób żywienia zapewnia energię na te mechanizmy.

- Żywienie może poprawić jakość życia pacjentów rehabilitowanych i jest elementem prewencji kolejnych chorób kardiologicznych. Nie ma odpowiedniej regeneracji bez substratów, które mają pochodzić właśnie z odpowiedniego odżywiania – podkreśla dr Łokieć. - Przykładowo pacjent po zawale mięśnia sercowego, który po spotkaniach z dietetykiem zastosuje odpowiednie żywienie, zredukuje nadmiar masy ciała, ma szansę uniknąć kolejnego epizodu sercowo-naczyniowego – wyjaśnia specjalistka.

W procesie rehabilitacji kardiologicznej każdy z pacjentów powinien przejść konsultację z dietetykiem. 

- Zbilansowanie diety opiera się o wiele czynników, a profesjonalista zajmujący się żywieniem weźmie je wszystkie pod uwagę uwzględniając także tryb życia, zabiegi rehabilitacyjne, przyjmowane leki oraz interakcje leków z żywnością, sytuację socjologiczno-ekonomiczną pacjenta i wiele innych – wyjaśnia dietetyk.

Przede wszystkim odpowiednia dieta powinna pokrywać zapotrzebowanie energetyczne adekwatnie do wieku, płci, stanu zdrowia i stanu odżywienia. Ponadto ważne jest kontrolowanie węglowodanów, białka i tłuszczu, a także dobranie odpowiednich źródeł pokarmowych. Węglowodany powinny pochodzić z produktów wielozbożowych, a białko z roślin, np. nasion roślin strączkowych. Korzystne są także nienasycone kwasy tłuszczowe pochodzące z tłustych ryb, olejów, nasion, pestek czy orzechów. Dużą rolę odgrywa również błonnik pokarmowy, warzywa z różnych grup, będące źródłem witamin i składników mineralnych, a także nawodnienie organizmu adekwatne do zapotrzebowania. Nawodnienie to nie tylko woda, ale również herbata zielona, czerwona czy kawa bez cukru.

- Największymi problemami żywieniowymi pacjentów są nadmiar przyjmowanego pokarmu, monotonia produktów i stosowanie produktów wysoko przetworzonych. Powrót do zdrowia jest możliwy tylko przy zapewnieniu wszystkich niezbędnych substancji odżywczych, witamin i mikroelementów. Dużym problemem u pacjentów kardiologicznych jest nie tylko otyłość, ale i niedożywienie, szczególnie jakościowe – wskazuje dr Katarzyna Łokieć.

Dietetyk wymienia, że jadłospis powinien być oparty o produkty z dobrych źródeł, świeże, niewiele przetworzone. Korzystnie działają np. różnorodne warzywa, orzechy, pestki, nasiona, kasza gryczana, ryż brązowy, soczewica, cieciorka, ryby. Ważne jest również wykorzystanie produktów regionalnych, warzyw korzeniowych dostępnych przez cały rok, a także kasz, ryżu, pieczywa i produktów zbożowych. „Mało doceniane w diecie osób z chorobami układu krążenia są przyprawy: świeże i suszone zioła. Znaczenie prozdrowotne będą miały np. czosnek, majeranek, lubczyk, estragon, kurkuma, imbir” – dodaje ekspertka.

- Na pewno nie rekomendowałabym produktów wysoko przetworzonych, w tym szczególnie przetworzonych wyrobów mięsnych, produktów z dodatkiem cukru i nadmiaru soli. Zwróciłabym uwagę na nadmiar owoców, soków i przetworów owocowych w diecie pacjentów rehabilitowanych kardiologicznie. Należy ostrożnie podchodzić nie tylko do słodyczy bogatych w tłuszcze nasycone, izomery trans i cukier, ale i te z substancjami słodzącymi. Zdecydowanie należy zastanowić się także nad ilością spożywanego alkoholu podczas rekonwalescencji. Problem stanowić też mogą mieszanki przypraw z dużą zawartością soli i cukru – wyjaśnia dr Katarzyna Łokieć.

Dietetyk zwraca również uwagę, że rodzaj diety powinien być uzależniony od choroby układu sercowo-naczyniowego, jaką zdiagnozowano u pacjenta. Zdaniem ekspertki zalecenia żywieniowe zawsze powinny być indywidualizowane.

- Dieta, rozumiana jako sposób żywienia, w chorobach sercowo-naczyniowych opiera się o dietę śródziemnomorską i DASH. Te dwa sposoby odżywiania od dawna są uznane za prozdrowotne w prewencji chorób układu krwionośnego. W trakcie leczenia kardiologicznego oraz w procesie rehabilitacji wymienione style odżywiania mogą być podstawą, na bazie której można poczynić indywidualne modyfikacje. Nie bez znaczenia jest system żywienia nazywany dietą nordycką i bałtycką, a także fleksitarianizm czy wegetarianizm – podkreśla ekspertka.

Dietetyk zwraca również uwagę, że w rehabilitacji kardiologicznej nie sprawdzą się diety elementarne, wybiórcze czy krótkotrwałe zmiany żywieniowe. Wręcz przeciwnie – może to działać niekorzystnie i spowodować dodatkowe powikłania i choroby.

Sekcja Rehabilitacji Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku (SRKiFW) Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego prowadzi działania zmierzające do zwiększania dostępności do kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej w Polsce i wyrównania regionalnej dysproporcji w tym przedmiocie[2]. Na stronie Sekcji znaleźć można oficjalne zalecenia w zakresie realizacji kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej, wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz inne niezwykle interesujące dokumenty.

SRKiFW organizuje również coroczne spotkania dla wszystkich specjalistów, zajmujących się rehabilitacją kardiologiczną, prewencją chorób układu krążenia i innymi formami aktywności fizycznej, która ma prowadzić do poprawy stanu naszego zdrowia. Najbliższe spotkanie zaplanowano na 11-13 maja 2023 w Wiśle. Podczas wydarzenia zostaną poruszone aktualne problemy i najważniejsze zagadnienia tej dziedziny, takie jak: rehabilitacja w dobie pandemii i po pandemii COVID-19, telerehabilitacja i rehabilitacja hybrydowa, program KOS-zawał i KONS, monitorowanie wysiłku fizycznego, prewencja pierwotna i wtórna chorób sercowo-naczyniowych, farmakoterapia pacjentów rehabilitowanych kardiologicznie i nie tylko, sport i aktywność sportowa w kardiologii i wiele, wiele innych. Więcej informacji o nadchodzącym wydarzeniu znajduje się na stronie: https://rehabilitacja2023ptk.pl/.