Szczepionki stosowane obecnie można podzielić na te, które zawierają żywe drobnoustroje o osłabionej zjadliwości oraz zawierające nieżywe patogeny lub ich fragmenty (np. białka, toksyny). Do tych drugich możemy zaliczyć też szczepionki zawierające materiał genetyczny, czyli szczepionki mRNA. Ogólna zasada mówi, że szczepionek żywych nie powinno się stosować u kobiet ciężarnych, ponieważ mogą stanowić zagrożenie dla płodu. Jest to np. szczepionka przeciw ospie wietrznej czy różyczce.

Natomiast szczepienia oparte na podawaniu fragmentów drobnoustrojów, które to same nie mogą spowodować choroby, można stosować w ciąży, a niektóre są nawet wskazane. Np. zaleca się szczepienie przeciw grypie sezonowo u wszystkich kobiet w ciąży oraz szczepienie przeciw krztuścowi szczepionką z acellularnym komponentem krztuścowym po 28 tygodniu ciąży – nie tylko w celu ochrony kobiety, ale przede wszystkim jej dziecka już po urodzeniu. Organizm zaszczepionej kobiety wytwarza przeciwciała, które potrafią przechodzić przez łożysko, dzięki czemu nowonarodzone dziecko jest chronione przeciwciałami mamy. Zalecamy również szczepienie przeciw koronawirusowi szczepionką mRNA.

Czy prowadzono badania nad bezpieczeństwem podania kobietom w ciąży szczepionki przeciwko COVID-19?

Nie ma żadnych przesłanek teoretycznych ani wynikających z badań na zwierzętach co do szkodliwego wpływu szczepionek przeciw wirusowi SARS-CoV-2 w ciąży. Szczepionka ta jest dostępna od ponad roku. Ten czas pozwolił na zbieranie danych na temat szczepienia kobiet w ciąży oraz karmiących piersią. Wiemy na pewno, że szczepienie zmniejsza ryzyko zakażenia kobiety. Wytworzone przeciwciała przechodzą przez łożysko i mogą również wykazywać działanie ochronne dla dziecka już po jego urodzeniu.

Ponieważ sama ciąża jest czynnikiem, który może znacznie pogorszyć przebieg zakażenia SARS-CoV-2, korzyści ze szczepienia znacznie przewyższają ryzyko działań niepożądanych po szczepieniu. W związku z tym zalecamy szczepienie wszystkim kobietom w ciąży i karmiącym piersią. Na świecie zbierane są dane dotyczące stosowania szczepionek mRNA w ciąży. Nie wykazano w nich, aby przyjęcie szczepionki powodowało ryzyko poronienia czy porodu przedwczesnego. Jest to szczepienie bezpieczne, a działania niepożądane, które mogę po nim występować, nie stanowią zagrożenia dla ciąży, płodu czy karmienia piersią. Natomiast zachorowanie na COVID w ciąży wiąże się z dużym ryzykiem wcześniactwa.

Czy wiadomo ile ciężarnych na świecie i w Polsce zostało zaszczepionych?

Nie ma dostępnych danych dotyczących wyszczepienia ciężarnych na świecie. Takie rejestry prowadzą niektóre kraje. W USA zaszczepionych jest około 30 proc. ciężarnych, ale tylko 18 proc. zaszczepiło się w trakcie ciąży. 1/4 ciężarnych zaszczepiono w Anglii. Również w Polsce odsetek wyszczepienia wśród kobiet w ciąży jest o wiele za niski. Kobiety ciężarne traktujemy jako grupę wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu COVID. Jeżeli jesteś w ciąży i zarazisz się koronawirusem, masz 20-krotnie wyższe ryzyko ciężkiej niewydolności oddechowej. Nie będzie ona obojętna dla twojego rozwijającego się dziecka. Trudno mi zrozumieć dlaczego grupa tak wrażliwa na zakażenia i tak podatna na jego powikłania jest tak słabo zabezpieczona przez szczepienia.

Proszę więc wyraźnie powiedzieć: dlaczego kobiety, które planują ciążę lub już w niej są powinny się szczepić przeciwko COVID-19?

Ponieważ jest to szczepienie bezpieczne i bardzo skuteczne. Jest to najskuteczniejsza metoda zapobiegania zakażeniu. Szczepienie przed ciążą lub w ciąży chroni przyszłą mamę, ale również jej dziecko po urodzeniu. Przeciwciała wytworzone po szczepieniu mają zdolność przechodzenia przez łożysko i mogą utrzymywać się w organizmie dziecka jeszcze długo po porodzie, nadal je chroniąc. Ochrona przed zakażeniem i przed ciężkim przebiegiem COVID w ciąży jest też o tyle istotna, iż przebieg zachorowania wśród ciężarnych często jest gwałtowny i ciężki.

Prowadzę oddział, w którym od roku leczymy ciężarne chorujące na COVID i muszę przyznać, że tak ciężkich i powikłanych przebiegów zakażenia nie widzieliśmy w poprzednich falach. Także liczba leków, które możemy stosować w ciąży, jest ograniczona, więc możliwości naszej terapii koronawirusa są mniejsze. Zalecam moim pacjentkom zrobić wszystko, aby zabezpieczyć się przed zakażeniem, ponieważ ryzyko związane z zachorowaniem w ciąży jest bardzo duże.

Czy ma znaczenie jaką szczepionką zostanie zaszczepiona ciężarna?

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGP) rekomenduje szczepienie kobiet w ciąży szczepionkami mRNA oraz wektorowymi. Jednak najwięcej dostępnych danych dotyczy skuteczności i bezpieczeństwa szczepionek mRNA – przede wszystkim dlatego, iż są to szczepionki dominujące w USA. W związku z tym, jeśli jest możliwy wybór szczepionki, rekomendowana jest typu mRNA.

W którym momencie trwania ciąży najlepiej się szczepić?

PTGP, wydając rekomendacje dotyczące szczepień w kwietniu 2021r, zalecało wykonanie szczepienia po okresie organogenezy (czyli po 10 tygodniu ciąży), w przypadku braku pilnych wskazań do szczepienia. Od tego czasu sytuacja uległa radykalnej zmianie. W związku z dużą liczbą zakażeń oraz powstawaniem kolejnych, bardziej zakaźnych szczepów wirusa, moim zdaniem obecnie mamy wyłącznie pilne wskazania do szczepienia. Po za tym zwiększyła się nasza wiedza, dotycząca bezpieczeństwa szczepień. W związku z tym towarzystwa światowe zalecają obecnie przyjęcie szczepionki w dowolnym momencie trwania ciąży, podczas karmienia piersią, a nawet w okresie starania się o ciążę. Przykładowo Królewskie Towarzystwo Ginekologów i Położników w Wielkiej Brytanii zaleca szczepienie każdej kobiecie w ciąży, niezależnie od trymestru, oraz przyjmowanie trzeciej dawki przypominającej trzy miesiące po drugiej dawce.

Czy zdarzają się powikłania poszczepienne groźne dla dziecka?

W USA zgromadzono dane dotyczące ponad 178 tysięcy kobiet, zaszczepionych w czasie ciąży. Nie wynika z nich, by szczepienie miało negatywny wpływ na ciążę lub dziecko. Po szczepieniu często zdarzają się działania niepożądane, ale zwykle o niewielkim znaczenia klinicznym, takie jak ból w miejscu podania. Jeżeli wystąpi gorączka, temperaturę należy obniżać stosując paracetamol. Żadne z opisanych powikłań poszczepiennych nie były groźne dla płodu czy nowonarodzonego dziecka.

Z czym musi się liczyć ciężarna, u której zostanie zdiagnozowany COVID w trakcie porodu?

Przebieg zakażenia SARS-CoV-2 w ciąży niejednokrotnie jest ciężki. W organizmie kobiety ciężarnej zachodzi szereg zmian, które się do tego przyczyniają. Znacznie powiększona macica przemieszcza narządy jamy brzusznej, zmniejszając objętość płuc i wpływając na wydolność oddychania.

W obecnej fali widzimy często gwałtowne i szybkie pogarszanie się stanu chorujących pacjentek w ciąży. Zdarza się, że jednego dnia podczas obchodu rozmawiamy i żartujemy z pacjentką, a w ciągu kilku dni czy godzin rozwija ona już tak nasiloną niewydolność oddechową, że wymaga zaintubowania i respiratora. Udowodniono również, iż zakażenie koronawirusem wiąże się z ryzykiem porodu przedwczesnego. Jeżeli zaś urodzi się wcześniak, który nie tylko wymaga intensywnej opieki medycznej, ale jest również szczególnie narażony na zakażenia, kontakt z niezaszczepionymi rodzicami może być dla niego ryzykowny. Często trzeba więc rozdzielić dziecko mamą.

Czy zaszczepiona kobieta można bezpiecznie karmić piersią dziecko?

Zaszczepiona kobieta może nie tylko bezpiecznie karmić, ale wraz ze swoim mlekiem przekazuje dziecku również swoje przeciwciała przeciwko wirusowi. Niemowlę korzysta więc nie tylko ze wszelkich dobrodziejstw naturalnego karmienia, ale i dodatkowego zabezpieczenia przez zakażeniem. Zalecane jest także szczepienie się podczas okresu karmienia piersią, w tym przyjmowanie trzeciej przypominającej dawki szczepionki.

Rozmawiała Monika Wysocka, PAP