Budowanie świadomości oraz zachęcenie do rozwagi i ochrony skóry przed promieniami UV podczas wakacyjnego odpoczynku to cel XI Tygodnia Świadomości Czerniaka, rozpoczynającego się 17 maja. Za pośrednictwem tegorocznego hasła „Baw się dobrze! #NIEspieczRAKA”, Akademia Czerniaka zwraca uwagę na konieczność przestrzegania zasad profilaktyki wśród wszystkich dorosłych, bez względu na wiek, preferencje i wybrany sposób spędzania wolnego czasu na zewnątrz – aktywnie, na sportowo i w biegu czy spokojnie, na leżaku we własnym ogrodzie.

- Jako chirurg onkolog zawsze będę podkreślał, jak ważna jest troska o zdrowie, przede wszystkim skóry i zapobieganie rozwojowi czerniaka. Dlatego tak samo na co dzień, ale przede wszystkim w okresie wakacyjnym, szczególnie podczas ekspozycji na promieniowanie słoneczne, ważne są odpowiedzialne zachowania i przestrzeganie prostych zasad ochrony skóry. Można pomyśleć, że to restrykcje, które odbierają całą frajdę z wakacyjnej zabawy. Wręcz przeciwnie! Wciąż można świetnie spędzać czas na świeżym powietrzu czy to jeżdżąc na rowerze czy leżąc na leżaku. Niestety właśnie w takich sytuacjach ludzie często zapominają, że ich skóra narażona jest na niekorzystne działanie promieni słonecznych. Tymczasem kapelusz lub czapka na głowie i krem z filtrem UV nie odbiorą nam radości, mogą za to pomóc zachować same dobre i zdrowe wspomnienia na lata – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski, Kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie, Przewodniczący Zespołu Ministra Zdrowia ds. Narodowej Strategii Onkologicznej, Przewodniczący-Elekt Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, Przewodniczący Rady Naukowej Akademii Czerniaka. – Dlatego w ramach XI Tygodnia Świadomości Czerniaka chcemy zachęcić wszystkich dorosłych, w każdym wieku, zarówno fanów aktywności, jak i spokojnego relaksu na świeżym powietrzu, do zapoznania się z podstawowymi – i podkreślam – niezwykle prostymi zasadami profilaktyki czerniaka, które naprawdę warto stosować – dodaje.

Ambasadorkami XI Tygodnia Świadomości Czerniaka zostały aktorki, mama i córka, Maria Winiarska oraz Zofia Zborowska-Wrona. W myśli zasady „Baw się dobrze! #NIEspieczRAKA” zachęcają wszystkich do rozwagi i priorytetowego traktowania swojego zdrowia, bez konieczności rezygnowania ze swoich ulubionych aktywności. W ramach swojego zaangażowania w działania kampanii, Ambasadorki wystąpiły w oficjalnym spocie promującym tegoroczną akcję edukacyjną Akademii Czerniaka. Materiał wideo dostępny jest na kanale YouTube Akademii Czerniaka, stronie https://akademiaczerniaka.org
oraz Facebook https://www.facebook.com/znamieznamje/

Okres urlopowy, przypadający najczęściej w trakcie letnich miesięcy, zwykle kusi sprzyjającą aurą i ciepłymi promieniami słońca. Spragnieni odpoczynku i regeneracji po zimie spędzonej na wykonywaniu codziennych obowiązków, Polacy z przyjemnością korzystają z wakacji, spędzając czas na świeżym powietrzu. Możliwości jest wiele – od szeregu sportowych aktywności, przez intensywne zwiedzanie, po leżenie na piasku lub leżaku w ogrodzie, w kraju lub zagranicą. Warunek jest jeden – koniecznie pod gołym niebem i w pełnym słońcu. To dowód na wciąż niewystarczający poziom świadomości wśród niektórych dorosłych w zakresie szkodliwości promieniowania i jego konsekwencji – możliwości wystąpienia czerniaka. Wciąż zauważalny jest brak odpowiednich postaw i podejmowania działań profilaktycznych, które realnie mogą zmniejszać ryzyko wystąpienia tego nowotworu.

- Zdecydowanie coraz więcej podróżujemy, nie tylko w wakacje, ale przez cały rok. Nawet jeśli pandemia na chwilę wstrzymała tę tendencję, to na nowo wracamy już do swoich przyzwyczajeń, a także do realizacji odkładanych planów wyjazdowych – mówi dr Tomasz Sobierajski, socjolog, adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. – Da się zauważyć, że często jako naszą główną destynację, wybieramy ciepłe rejony, w których jesteśmy narażeni na bardzo silną ekspozycję na promieniowanie słoneczne. Niestety nie przekłada się to w żaden sposób na wzrost uważności i troski o zdrowie – ochronnie zachowujemy się tak, jakbyśmy byli na deszczowych wczasach w Łebie. A jak wiemy, konsekwencje, które mogą się pojawić, nawet jeśli z pewnym opóźnieniem, to potrafią być bardzo poważne, a nawet zagrażające życiu.

Czerniak jest najbardziej złośliwym ze wszystkich nowotworów skóry. Może jednak rozwinąć się także na błonach śluzowych czy na powierzchni gałki ocznej. Głównym winowajcą jest promieniowanie słoneczne zawierające niewidzialne promienie ultrafioletowe (UV), które powodują uszkodzenia skóry, co w długiej perspektywie może prowadzić do powstania nowotworów skóry.

Od wielu dekad liczba zachorowań na czerniaki dynamicznie rośnie – w ciągu ostatnich 30 lat zapadalność na ten nowotwór w Polsce zwiększyła się aż o 300%. Obecnie jest to ok. 3500-4000 przypadków rocznie. Co ważne, na czerniaka można zachorować w każdym momencie życia. Dynamiczne wzrosty zachorowań notuje się wśród dorosłych w wieku 35-49 lat, a także w grupie seniorów w wieku 60-74 lat. Konsekwencją nieodpowiedzialnych zachowań i braku profilaktyki jest też wysoki odsetek śmiertelności (od 40% do nawet 60%) u osób po 70 roku życia.

Notuje się jednak w ostatnich latach w Polsce istotną poprawę przeżywalności względnej 5-letniej u chorych z rozpoznanym czerniakiem. Odpowiadać może za to ogólny wzrost świadomości społecznej, czyli zgłaszanie się chorych na wcześniejszym etapie choroby do lekarza, a także poprawa diagnostyki oraz dostępności nowych skutecznych terapii na etapach bardziej zaawansowanych stadiów czerniaka. Już od ponad roku w Polsce obowiązuje najnowocześniejszy i najskuteczniejszy program lekowy, w ramach którego dostępne jest leczenie immunoterapią oraz terapią celowaną, w tym terapią adjuwantową.

Najmniejszą rolę, jeśli chodzi o zachorowanie na czerniaka, pełnią uwarunkowania genetyczne czy historia choroby w rodzinie, a także epizody intensywnej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Znaczenie ma przede wszystkim przestrzeganie zasad prewencji – najważniejsza jest właściwa i stała ochrona skóry przed promieniowaniem UV (szczególnie u osób z jasną, piegowatą cerą podatną na oparzenia słoneczne). Proste połączenie wiedzy oraz wczesnej zgłaszalności do lekarza to szansa na szybką diagnozę oraz wyleczenie, dzięki możliwości zastosowania nowoczesnych terapii.

- Niezwykle istotna jest nieustanna edukacja, zarówno społeczeństwa, jak i środowiska medycznego. Mam tu na myśli nie tylko dermatologów czy chirurgów onkologów, ale głównie lekarzy rodzinnych, do których często w pierwszej kolejności zgłaszają się pacjenci z wątpliwościami dotyczącymi swoich znamion. Warto jednak zwrócić uwagę także na inne zawody, takie jak np. fizjoterapeutów, masażystów czy kosmetyczki, czyli wszystkie osoby pracujące bezpośrednio z ciałem pacjenta, które mają szansę zauważyć niepokojące zmiany i zasugerować wizytę u specjalisty. Nie możemy zapominać też o edukacji na etapie szkolnym, wśród dzieci i młodzieży, aby kształtować właściwe postawy i odpowiednie, zdrowe nawyki już od najmłodszych lat – mówi prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski.

Proste do wdrożenia w każdej sytuacji, nie tylko w trakcie urlopu – zasady profilaktyki są skutecznym sposobem na ograniczenie możliwości zachorowania na czerniaka. Ich stosowanie powinno stać się ugruntowanym nawykiem w każdej sytuacji, wśród wszystkich grup wiekowych.

- Można powiedzieć, że stała troska o zdrowie swojej skóry i rozsądne korzystanie ze słońca to inwestycja w szczęśliwą przyszłość. Co ważne, zasada ta nie ma limitu i obowiązuje wszystkich bez wyjątku, również osoby bardzo dojrzałe, które to niestety często błędnie zakładają, że ochrona przed czerniakiem już ich nie dotyczy. Tymczasem to nowotwór, który może pojawić się naprawdę w każdym wieku, jako skumulowany efekt wielu lat niestosowania ochrony skóry – mówi prof. nadzw. dr hab. n med. Grażyna Kamińska-Winciorek, specjalista dermatolog-wenerolog, kierownik Zespołu ds. Raka i Czerniaka Skóry w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytucie Badawczym, Oddział w Gliwicach. – Nieustannie zachęcam też do regularnych kontroli znamion i zgłaszania się do specjalistów, gdy coś nas zaniepokoi. Badanie dermatoskopowe jest krótkie, nieinwazyjne i bezbolesne, a może pomóc w rozpoznaniu czerniaka, dlatego nie powinno powstrzymywać nikogo przed udaniem się do dermatologa czy chirurga onkologa. W tej sytuacji czas jest naszym wielkim sprzymierzeńcem – podkreśla.

• Używanie kremów z odpowiednio wysokim filtrem UV;
• Noszenie okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV, koszulki i nakrycia głowy;
• Unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce, szczególnie w godzinach 11.00-16.00;
• Bezwzględne unikanie solarium;
• Coroczna kontrola znamion u lekarza dermatologa lub chirurga onkologa, a w międzyczasie regularna samoobserwacja skóry – w przypadku pojawienia się niepokojących zmian lub nowych znamion – natychmiastowy kontakt ze specjalistą;

 

Czerniak jest jednym z najłatwiejszych do zdiagnozowania nowotworów, ponieważ rozwija się na powierzchni skóry i może być zauważony gołym okiem. Co ważne, szansa na jego całkowite wyleczenie wynosi blisko 100%, w przypadku, gdy zostanie rozpoznany odpowiednio wcześnie. Aby było to możliwe, warto poznać charakterystyczne cechy, pozwalające zidentyfikować czerniaka. Zostały one zebrane w tzw. czerniakowe ABCDE.

• A-symetria – znamię wylewające się na jedną stronę;
• B-rzegi poszarpane – znamię, którego brzegi nie są gładkie, które nie jest okrągłe/owalne;
• C-zerwony, czarny, niejednolity kolor znamienia;
• D-uży rozmiar – znamię o wielkości powyżej 6 mm;
• E-wolucja – znamię, które zmieniło się w krótkim czasie, powiększa się, unosi nad powierzchnię skóry, swędzi, pęka, piecze, wokół którego powstało kilka nowych znamion.