Autorzy opracowania pt. „Zróżnicowanie stawek akcyzy na wyroby tytoniowe i na wyroby nowatorskie w świetle reguł pomocy państwa” podkreślają, że sytuacja, w której stawka akcyzy na wyroby nowatorskie została określona na poziomie około pięciokrotnie niższym niż na papierosy może prowadzić do powstania przewagi konkurencyjnej producentów podgrzewaczy tytoniu nad producentami papierosów. Wymaga to, ich zdaniem, oceny czy sytuacja ta nie prowadzi do przyznania producentom wyrobów nowatorskich pomocy państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE). Przepis mówi o tym, że „wszelka pomoc przyznawana przez Państwo Członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między Państwami Członkowskimi”. Jest to więc tzw. niedozwolona pomoc publiczna.

Według autorów ekspertyzy, którzy szczegółowo przenalizowali aktualne orzecznictwo instytucji UE oraz obowiązujące źródła prawa istotne argumenty przemawiają za tym, by uznać dysproporcje w stawkach akcyzy za niedozwoloną pomoc państwa w rozumieniu art. 107. W związku z tym istnieje zagrożenie uznania tej dysproporcji za taką pomoc przez instytucje unijne.

- Zróżnicowanie stawek akcyzy wprowadza zróżnicowanie pomiędzy producentami wyrobów nowatorskich i papierosów. Zróżnicowanie to nie jest uzasadnione w świetle celu fiskalnego. Ze względu na to, że oba produkty spełniają tę samą rolę, czyli są względem siebie substytucyjne, powinny być opodatkowane według podobnych zasad. Przy podobnych kosztach produkcji obu tych towarów, pozwalają one uzyskiwać producentom wyrobów nowatorskich przewagę konkurencyjną nad producentami papierosów, sprzedając je po niższej cenie i z wyższą marżą. W związku z tym sposób opodatkowania papierosów i wyrobów nowatorskich ustanowiony przepisami ustawy o podatku akcyzowym należy poddać ocenie pod kątem zgodności z prawem pomocy państwa, wyjaśnia dr Łukasz Grzejdziak, autor opracowania, przygotowanego we współpracy z dr hab. Maciejem Bernattem.

Eksperci przypominają w opracowaniu, że akcyza od paczki 20 papierosów wynosi średnio 9,4 zł, podczas, gdy akcyza od paczki 20 wyrobów nowatorskich, czyli tzw. podgrzewaczy tytoniu około 1,9 zł. Według danych z 2020 r. akcyza stanowiła też prawie 65 proc. ceny detalicznej paczki papierosów, a jedynie 13,1 proc. ceny detalicznej tożsamego opakowania wkładów tytoniowych do podgrzewaczy do tytoniu. Na te dysproporcje składa się także podstawa opodatkowania, np. uzależnienie stawki podatku od wyrobów nowatorskich od ceny tytoniu do palenia.

Według uczestników jednej z grup roboczych w ramach Forum Akcyzowego, czyli zespołu opiniodawczo-doradczego przy Ministrze Finansów należy zerwać z powiązaniem stawki akcyzy od wyrobów nowatorskich od ceny tytoniu do palenia, bo dochodzi tu do sztucznego obniżania jego cen. To z kolei ma bezpośrednie przełożenie na wpływy do budżetu państwa. 

Celem Forum Akcyzowego jest wypracowanie najlepszych rozwiązań akcyzowych w branży tytoniowej, obejmującej e-papierosy, wyroby nowatorskie oraz papierosy tradycyjne - przyjmą one formę rekomendacji dla Ministra Finansów. Obrady 4 grup (dot. e-papierosów, wyrobów nowatorskich, papierosów tradycyjnych i suszu tytoniowego) są jawne i transmitowane na żywo. Ministerstwo jest na tym etapie obserwatorem całego procesu i czeka na rezultat prac.