Z perspektywy ostatnich 15 lat polska radioterapia przybliżyła się do standardów europejskich, co potwierdzają wskaźniki odległości do zakładu radioterapii, liczby aparatów przypadających na 1 mieszkańca, niski wiek aparatów oraz wzrost liczby leczonych pacjentów. W ciągu ostatnich 5 lat odnotowani się 10-procentowy przyrost liczby leczonych pacjentów, w ramach 52 ośrodków radioterapii.

 

W 2022 roku działało w Polsce 237 systemów do radioterapii, w tym 171 systemów do teleterapii, 8 systemów do IORT i 3 systemy radioterapii protonowej, a także 56 systemów do brachyterapii. W porównaniu z rokiem 2021 odnotowano niewielki przyrost o 2% liczby akceleratorów liniowych, liczba aparatów do BT pozostała bez zmian.

 

Cały czas, wielkość i wyposażenie polskich ośrodków radioterapii pozostają niejednorodne. Pełny profil, gdzie dostępne są obie metody – teleterapia i brachyterapia, dotyczy tylko 36 ośrodków. Choć liczba specjalnych systemów służących do stereotaktycznej RT (takich jak: GammaKnife®, CyberKnife®, Edge) stopniowo się zwiększa (11 sztuk w 2022 roku), to nadal pod względem wyposażenia aparaturowego do radioterapii Polska znajduje się wciąż na pozycji odbiegającej ilościowo od najlepiej wyposażonych krajów Europy Zachodniej (Niemcy, Francja, Holandia, Belgia, Włochy, Wielka Brytania, Szwecja). Tymczasem innowacyjna radioterapia niesie za sobą skrócenie czasu leczenia, poprawę jego skuteczności oraz podniesienie jakości życia pacjenta, jak również istotne korzyści organizacyjne i finansowe dla systemu ochrony zdrowia i samego pacjenta, w zakresie ograniczenia kosztów bezpośrednich i pośrednich, co przekłada się na ekonomiczną opłacalność tych rozwiązań.

Dostęp do kompleksowej i innowacyjnej radioterapii w Polsce jest nadal niewielki, skupiony w kilku dużych ośrodkach medycznych (Gliwice, Poznań, Warszawa). Brakuje wytycznych i jasnych wskazań do stosowania innowacyjnej radioterapii w Polsce. Występują także problemy w koordynacji pacjentów między ośrodkami – często pacjenci tracą szansę na właściwe, skuteczne leczenie. Istnieje potencjał do wykorzystania innowacyjnej radioterapii w innych województwach niż obecnie zaopatrzone. Istotnym wyzwaniem jest także zapewnienie kontynuacji leczenia pacjenta i jego płynne przekierowanie między ośrodkami, tak aby odpowiednio zaopiekować się każdym chorym, który tego wymaga, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną. 

 

W Polsce nadal ok 10-20% pacjentów pomimo wskazania nie jest leczona radioterapią. Wśród przyczyn takiego stanu są m.in.:

• skupienie kompleksowych procedur radioterapeutycznych w kilku dużych ośrodkach
• nierównomierny rozkład zakładów radioterapii na mapie Polski, co oznacza często konieczność długiego dojazdu dla pacjenta, przy braku rozwiązań organizacyjnych, ułatwiających pacjentom z mniejszych miejscowości/wsi dotarcie do placówek onkologicznych;
• braki kadrowe (radioterapeuci, fizycy medyczni);
• ograniczone doświadczenie w leczeniu innowacyjnymi technikami radioterapii;
• ograniczone finansowanie rozwoju radioterapii w zakresie innowacyjnych metod (nieuwzględnienie tych technologii w konkursach finansowanych z Narodowej Strategii Onkologicznej, funduszu medycznego);
• zbyt niskie wyceny procedur radioterapeutycznych w stosunku do realnych kosztów ponoszonych przez świadczeniodawcę.

 

W 2022 roku ośrodki radioterapii zatrudniały 654 lekarzy specjalistów radioterapii onkologicznej, przy czym co najmniej 121 z nich (19%) było zatrudnionych w więcej niż jednym ośrodku.  W porównaniu z rokiem 2021 odnotowano: przyrost o 3% liczby lekarzy specjalistów radioterapii onkologicznej, jednocześnie spadek aż o 14% liczby lekarzy w trakcie tej specjalizacji[2]. Nie zmieniła się też liczba specjalistów w zakresie fizyki medycznej.

 

Jak podkreślał Konsultant Krajowy ds. Radioterapii Onkologicznej, corocznie przybywa około 30 nowych specjalistów, co umożliwia wyrównanie naturalnego ubytku kadry w istniejących ośrodkach, lecz utrudnia pełne wykorzystanie potencjału ośrodków nowopowstałych (np. Tarnobrzeg, Gorzów Wielkopolski, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny w Lublinie) oraz ogranicza dalsze plany inwestycyjne.

 

Jest to także bariera w wykorzystaniu pełnego potencjału innowacyjnych technologii, ze względu na potrzebę szkolenia i zdobycia doświadczenia w korzystaniu z nowoczesnych aparatów do radioterapii.

 

Wśród przyczyn niewielkiego zainteresowania specjalizacją z radioterapii są m.in.  mity o małej skuteczności leczniczej radioterapii onkologicznej oraz niedostateczna edukacja studentów uczelni medycznych. Ponadto, Polski system szkolenia specjalizacyjnego jest, w porównaniu z innymi krajami, uznawany za skomplikowany i wymagający. Część krajów UE realizuje uproszczony system specjalizacji, który kończy ocena i certyfikacja jednostki nadzorującej szkolenie. Planowane na lata 2023-24 zmiany mogą przyczynić się do poprawy sytuacji w tym zakresie.

 

Rozwiązaniem mogłoby być stworzenie strategii rozwoju radioterapii na poziomie krajowym we współpracy ze środowiskiem medycznym, naukowym i pacjenckim, co zostało podkreślone w nowym raporcie Fundacji Wygrajmy Zdrowie, roku „Radioterapia w Polsce w kontekście zmian systemowych – aktualne wyzwania”,

 
Eksperci podkreślają, że innowacyjne technologie w zakresie radioterapii powinny coraz częściej być wykorzystywane w leczeniu onkologicznym, zwracając uwagę na korzyści dla samego pacjenta, ale też systemu opieki zdrowotnej. Pozwoliłoby to na poprawę jakości życia i codziennego funkcjonowania pacjenta, znacznie ograniczając czas samego zabiegu, zakres i liczbę powikłań oraz zmniejszyłoby także koszty związane z wielokrotnymi dojazdami, hospitalizacją czy leczeniem ciężkich powikłań, jak również koszty pośrednie związane ze zwolnieniami i brakiem aktywności zawodowej.

 

[1][2] Raport na temat stanu radioterapii w Polsce na dzień 31.12.2022 r. https://kkro.io.gliwice.pl/wp-content/uploads/2023/05/Raport-na-temat-stanu-radioterapii-w-Polsce-na-dzien-31.12.2022-2.pdf