Przełom w leczeniu cukrzycy typu 2 nastąpił pod koniec 2019 r., kiedy po wielu latach oczekiwań refundacja objęła leki z grupy inhibitorów SGLT-2, tzw. flozyny, a wkrótce potem analogi GLP-1, a następnie inhibitory DPP-4, czyli gliptyny. Wszystkie te leki pozwalają leczyć pacjentów z cukrzycą typu 2 skuteczniej i bezpieczniej. Mechanizm ich działania nie tylko pozwala na przywrócenie normoglikemii bez ryzyka niedocukrzenia, ale poprawia także inne istotne parametry, jak ciśnienie krwi, masę ciała, a przede wszystkim chroni serce i nerki.

Postęp w leczeniu cukrzycy typu 1 dokonał się natomiast dzięki systemom ciągłego monitorowania stężenia glukozy (CGM) i pompom insulinowym. Obecnie są dostępne zintegrowane systemy, które automatycznie i w czasie rzeczywistym decydują o podaży insuliny na podstawie pomiaru stężenia glukozy przez sensor. Około 90 proc. dzieci i młodych dorosłych (do 26 r.ż.) z cukrzycą typu 1 leczonych jest z pomocą osobistych pomp insulinowych przy pełnej refundacji.  Dotyczy to również większości ciężarnych z cukrzycą typu 1 dzięki pompom insulinowym sprzężonych z CGM wypożyczanych w programie Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. „Można powiedzieć, że dzięki nowoczesnym metodom monitorowania cukrzycy i skutecznym lekom osoba z cukrzycą dostaje lepsze życie. Niezwykle ważne jest, żeby szybko postawić diagnozę i dobrze sklasyfikować cukrzycę. Pacjent musi także otrzymać właściwą edukację, wsparcie psychologiczne oraz motywację i odpowiednie leczenie. Dopiero jednoczesne zaistnienie wszystkich tych czynników zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań cukrzycy” – podsumowuje prof. Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz, kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.

Oczywiście pozostaje wiele kwestii, które jeszcze czekają na systemowe rozwiązanie. To m.in. sytuacja osób z cukrzycą typu 1 po ukończeniu 26 r.ż. – wraz z osiągnięciem tego wieku tracą one bezpłatny dostęp do pomp insulinowych czy pacjenci z cukrzycą typu 2, którzy mogą zostać objęci nowoczesnym i bardzo skutecznym leczeniem, dopiero wtedy, kiedy dwa wcześniej stosowane leki nie przyniosą rezultatu. Od 1 lipca br. pacjenci z cukrzycą typu 2, którzy wymagają zastosowania w terapii insuliny mają refundowane preparaty długo- i ultradługodziałające.

 

Mimo ogromnego postępu w możliwościach leczenia cukrzycy i w dostępie do nich, osób z cukrzycą  jest coraz więcej. Przede wszystkim dlatego, że chorzy muszą mieć świadomość, że takiej terapii potrzebują. Tymczasem szacuje się, że około 500 tysięcy osób w Polsce nie wie o tym, że już na cukrzycę choruje. Brak leczenia oznacza rosnące ryzyko powikłań, do jakich prowadzi cukrzyca. Zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć. Dlatego co najmniej równie istotna, jak dostęp do nowoczesnej terapii, jest prewencja i wczesna diagnostyka cukrzycy. Zalecenia kontrolnych badań stężenia glukozy we krwi są dobrze zdefiniowane. „Rekomendujemy badania przesiewowe w kierunku cukrzycy u każdej osoby powyżej 45 roku życia co trzy lata. Natomiast raz w roku, jeżeli są to osoby z grupy ryzyka, które mają nadwagę i otyłość. Każda osoba, która ma cukrzycę w rodzinie, ma rozpoznane nadciśnienie tętnicze, dyslipidemię, chorobę układu sercowo-naczyniowego powinna kontrolować się raz w roku.  Te same zalecenia dotyczą osób   prowadzących małą aktywność fizyczną, oraz osób u których stwierdzono stan przedcukrzycowy” – mówi prof. Irina Kowalska, prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.

Zarówno diagnostyka, jak i zalecenia dotyczące profilaktyki są proste, co nie oznacza, że łatwe do wdrożenia z punktu widzenia pacjentów. Prawidłowo zbilansowane posiłki, regularna aktywność fizyczna i badania kontrolne to optymalna profilaktyka pierwotna, której… większość społeczeństwa konsekwentnie nie stosuje. Szacuje się, że w Polsce mniej niż 50 proc. populacji ma prawidłową masę ciała. A otyłość i nadwaga są bezpośrednimi czynnikami ryzyka cukrzycy.

Szansą na pozytywne zmiany jest edukacja zdrowotna prowadzona w szkołach i obejmująca dzieci od najmłodszych lat oraz wprowadzenie regularnych badań przesiewowych w kierunku cukrzycy na poziomie ogólnopolskim, czy to w ramach podstawowej opieki zdrowotnej czy też medycyny pracy.

 

Terapia cukrzycy zakłada, że pacjenci w dużym stopniu sami będą kontrolowali chorobę, stosując się do zaleceń lekarza i całego zespołu terapeutycznego, dość radykalnie zmieniając swój styl życia. Osoby z cukrzycą odczuwają duże obciążenie w związku z samą chorobą i koniecznością jej kontrolowania na co dzień. Towarzyszy im często lęk o przyszłość, poczucie winy, kiedy zdarzy im się przekroczyć otrzymane zalecenia czy po prostu zmęczenie koniecznością dostosowania całego życia do choroby. Przewlekły stres, kiedy pacjent nie dostrzega żadnego pozytywnego rozwiązania, może przerodzić się w tzw. wypalenie cukrzycowe czy depresję. Psychodiabetologia to dziedzina, która stawia sobie za cel rozwijanie u pacjentów umiejętności radzenia sobie z cukrzycą, samodzielnego rozwiązywania problemów i czerpania satysfakcji z faktu posiadania wpływu na własne życie. Z uwagi na wagę wsparcia psychologicznego pacjentów z cukrzycą przy Polskim Towarzystwie Diabetologicznym w maju 2023 r. powstała Sekcja Psychodiabetologii.  „Około 40-50% proc. pacjentów z cukrzycą doświadcza depresji. Celem wsparcia psychologicznego jest przede wszystkim akceptacja choroby przez pacjenta, co może być długim procesem i wymagać pracy własnej pacjenta. Następnym krokiem jest zmiana perspektywy: wpływ cukrzycy na życie nie musi być tylko negatywny. Ważne jest, aby pacjent dostrzegł te aspekty swojego życia, na które cukrzyca miała także pozytywny wpływ: pomogła zmotywować się do zmian, które wcześniej były nieosiągalne, znaleźć siły do podjęcia konkretnych decyzji, nauczyć się czegoś nowego czy nawiązać nowe relacje”  – tłumaczy prof. Katarzyna Cyranka, przewodnicząca Sekcji Psychodiabetologii Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i kierownik Poradni Psychologicznej Dorosłych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.

W Polsce na cukrzycę choruje ok. 8,9 proc. populacji, co oznacza, że mamy 3 miliony pacjentów z cukrzycą. Kolejne 5 milionów to osoby ze stanem przedcukrzycowym, u których bez podjęcia terapii wkrótce rozwinie się choroba. Koszty leczenia cukrzycy są ogromne i wciąż rosną. Sama refundacja leczenia cukrzycy kosztowała w 2023 r. ponad 3 mld złotych (w 2018 r było to 1,9 mld). Jednak największą część kosztów związanych z cukrzycą pochłania leczenie jej powikłań. To powoduje, że cukrzyca jest jednym z największych wyzwań zdrowotnych w Polsce. Przeniesienie ciężaru wydatków z medycyny naprawczej na prewencję wydaje się jedynym i to pilnym do wdrożenia rozwiązaniem. Aby taki model mógł działać sprawnie, potrzebna jest z jednej strony właściwa edukacja zdrowotna, a z drugiej sprawny system opieki medycznej i łatwy dostęp do lekarza. Tymczasem kolejki do diabetologa należą do najdłuższych, a poradni diabetologicznych ubywa. Przyczyną tej sytuacji jest niedoszacowanie wyceny świadczeń w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS) w diabetologii. Ministerstwo Zdrowia zapowiada wprowadzenie odwróconej piramidy świadczeń. Zgodnie z tym modelem opieka diabetologiczna odbywać się powinna przede wszystkim właśnie w AOS i podstawowej opiece zdrowotnej (POZ). Obecne wyceny powodują jednak, że sytuacja finansowa poradni diabetologicznych finansowanych przez NFZ jest na tyle zła, że zaczynają one znikać z mapy Polski.