Aktywność fizyczna jest podstawą zdrowego i długiego życia. Jak jednak wynika z badania MultiSport Index 2023, wśród seniorów w Polsce zaledwie co czwarty jest aktywny fizycznie minimum raz w tygodniu. Tymczasem Światowa Organizacja Zdrowia zaleca osobom po 65. roku życia co najmniej 2,5 godziny aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności lub co najmniej 75 minut aerobowej aktywności fizycznej o dużej intensywności w tygodniu.

Jak twierdzi Iwona Piątkowska, doktor nauk o kulturze fizycznej w zakresie nauk biomedycznych, obserwowana tendencja nie napawa optymizmem. Według ekspertki Benefit Systems odpowiednia ilość i intensywność ćwiczeń jest kluczowa dla zdrowia seniorów, a zaniedbanie tego obszaru wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi oraz ze znaczącym pogorszeniem jakości i komfortu życia.

– Współcześnie największymi zagrożeniami zdrowotnymi są choroby układu krążenia, nowotwory i demencje, w tym choroba Alzheimera. Coraz większym obciążeniem dla służby zdrowia są też choroby dietozależne, wynikające z przyjmowania pokarmów bardzo kalorycznych i jednocześnie ubogich w składniki odżywcze. Aktywność fizyczna wpływa korzystnie na serce i naczynia krwionośne, wiemy także, że ma działanie ochronne dla mózgu i opóźnia pojawianie się objawów choroby Alzheimera, a także wpisuje się w prewencję wybranych rodzajów nowotworów, np. nowotworu jelita grubego – mówi dr Iwona Piątkowska.

Do pozytywnych skutków regularnej aktywności u osób starszych można zaliczyć poprawę zdrowia psychicznego, funkcji poznawczych i snu. Ponadto u seniorów aktywny tryb życia pozwala zapobiegać niebezpiecznym w tym wieku urazom związanym z upadkiem. Jak twierdzi dr Piątkowska, istotnym problemem wśród osób starszych jest także systematycznie zmniejszająca się masa mięśniowa.

– Mięśnie często kojarzymy wyłącznie z wyglądem, zapominając, że są one niezbędne dla utrzymania niezależności i samodzielności w codziennym życiu. Jednym częstych powodów hospitalizacji osób starszych jest tzw. „złamanie biodra”. Jest ono związane z obniżoną masą kostną, ale także z nadmiernie osłabionymi mięśniami, które nie zapewniają stawom należytej stabilizacji, a ciału równowagi. W przypadku złamania, po długim unieruchomieniu, nie pozwalają na odbudowanie siły, która umożliwiłaby odzyskanie samodzielności – komentuje dr Iwona Piątkowska.

Wśród niećwiczących seniorów ponad połowę stanowią osoby deklarujące, że brak aktywności fizycznej wynika z choroby (54 proc.). Co piątego (17 proc.) nieaktywnego seniora od aktywności powstrzymuje kontuzja, a co dziesiąty (9 proc.) wskazuje na brak motywacji do ćwiczeń.

Wśród wąskiej grupy aktywnych fizycznie seniorów zdecydowanymi faworytami wśród podejmowanych aktywności są spacery (50 proc. wskazań) oraz jazda na rowerze (41 proc.). Jednak jak wskazują eksperci badania MultiSport Index, choć oczywiście spacer czy jazda na rowerze są korzystne dla utrzymania dobrej kondycji, seniorzy powinni pamiętać także o kolejnej, ważnej rekomendacji WHO – ćwiczeniach wzmacniających mięśnie minimum dwa razy w tygodniu.

– W treningu siłowym nie zawsze potrzebujemy dużych metalowych ciężarów. Dla osób starszych kluczowe jest dostosowanie ćwiczeń do własnych możliwości. Ćwiczenia z ciężarem własnego ciała, takie jak przysiady, zakroki, pompki w oparciu o stół mogą być równie skuteczne. Równie ważne są także konsultacje ze specjalistami. Choć głównie kojarzone są z młodszymi użytkownikami siłowni i klubów fitness, mogą pozwolić seniorom odpowiednio pokierować swoimi ćwiczeniami, których efekty będą widoczne w codziennym życiu – mówi Piotr Czyżewski, trener sportowy i ekspert ds. wellbeingu w Benefit Systems.

Obecnie łącznie blisko 20 proc. aktywnych fizycznie seniorów do ulubionych ćwiczeń zalicza gimnastykę lub zajęcia fitness. Co więcej, niemal połowa ćwiczących osób po 60. roku życia chciałaby korzystać z karty sportowej, uprawniającej do korzystania z obiektów sportowo-rekreacyjnych [1].

Mimo niskiego poziomu aktywności, jaki wykazują seniorzy w Polsce, z badań wynika, że zdają sobie oni sprawę z korzyści psychofizycznych wynikających z ruchu. Już 41 proc. aktywnych osób w grupie 60+ za najsilniejszy motywator do podejmowania aktywności fizycznej wskazuje profilaktykę zdrowotną, a 26 proc. dostrzega w aktywnym stylu życia relaks i przyjemność. Dla co dziesiątego (12 proc.) głównym motywatorem do ćwiczeń jest poprawa nastroju, a dla 5 proc. zalecenia lekarza. Co więcej, 78 proc. osób po 60 roku życia zgadza się, że zwiększenie poziomu aktywności fizycznej wpływa na poprawę zdrowia psychicznego, a 75 proc. zauważa jej wpływ na redukcję stresu i złych emocji.

Jak twierdzi psycholog Joanna Mikołajczak, dodatkową korzyścią płynącą z aktywnego trybu życia seniorów jest także znaczna redukcja poczucia osamotnienia, z którym zmaga się coraz więcej osób w tej grupie wiekowej. Potwierdzają to także badania opublikowane w Geriatric Nursing - aktywność fizyczna wiąże się z niższym prawdopodobieństwem izolacji społecznej. W przypadku umiarkowanie ćwiczących seniorów ryzyko to spada o 31 proc., a w przypadku ćwiczących intensywnie – o 35% [2].

– Szczególnie interesujące wnioski płyną z obserwacji osób ćwiczących w grupie. Zajęcia odbywające się w obecności innych osób spowodowały spadek niepokoju oraz poczucia samotności, a wzrost optymizmu i poczucia przynależności. Zajęcia fitness dla seniorów, joga, pilates czy zdrowy kręgosłup to przykładowe propozycje zajęć, podczas których można doświadczyć dobroczynnej mocy grupy – mówi psycholog Joanna Mikołajczak.

Według raportu GUS w 2021 roku w Polsce osoby w wieku 60+ stanowiły ponad jedną czwartą społeczeństwa (9,7 mln). Szacuje się, że do 2050 roku ta liczba ma wzrosnąć do 13,7 mln, co będzie stanowić około 40 proc. ludności Polski. Jak z kolei donosi WHO, do 2030 roku pół miliarda osób zachoruje na choroby serca, otyłość, cukrzycę lub inne choroby niezakaźne związane z brakiem aktywności fizycznej, jeśli zaniechane zostaną działania zachęcające do większej aktywności. Szacunkowe koszty tego zaniechania wynoszą 27 miliardów dolarów rocznie.

Brak aktywności fizycznej wśród seniorów jest więc coraz poważniejszym problemem społecznym, którego nie można ignorować. Regularna aktywność fizyczna zapewnia nie tylko lepsze zdrowie fizyczne, ale ma również potencjał integrowania ludzi i tworzenia więzi między nimi, często stając się pretekstem do wspólnego spędzenia czasu. Istotne jest budowanie świadomości w tym obszarze oraz rozwijanie inicjatyw i programów, które mają na celu aktywizację tej grupy społecznej.

MultiSport Index to kompleksowe badanie aktywności fizycznej (wysiłek podejmowany minimum raz w miesiącu) oraz sportowej (regularny wysiłek fizyczny podejmowany minimum raz w tygodniu) Polaków. Badanie prowadzone jest na zlecenie Benefit Systems przez agencję badawczą Minds&Roses. Badanie MultiSport Index 2023 zrealizowane zostało na reprezentatywnej losowej próbie 1 400 Polaków w wieku 18+ z wykorzystaniem techniki wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI). Badanie realizowane było w dniach od 30 stycznia do 3 lutego 2023 roku.