Kiedy pacjentka trafia do gabinetu lekarskiego i dostaje receptę na antykoncepcję hormonalną, zwykle najczęstszym pytaniem jest: „Pani doktor, ale czy mi to nie zaszkodzi?”. Żaden lekarz rzecz jasna nie potrafi odpowiedzieć na to pytanie. Są w nim jednak zawarte obawy pacjentki o objawy uboczne mogące występować podczas przyjmowania leków hormonalnych. A do najpoważniejszych objawów ubocznych tabletek hormonalnych może należeć zakrzepica – mówi dr n. med. Katarzyna Lau, ekspertka kampanii Nowa Generacja – Antykoncepcja bez Estrogenu.

Zakrzepica to zamknięcie naczynia, zwykle żylnego, ale też tętniczego, w wyniku powstania zakrzepu. Obecnie jest to już choroba cywilizacyjna, która zbiera większe żniwo niż nowotwory złośliwe piersi czy wypadki komunikacyjne.

Jeśli proces zakrzepowy obejmuje naczynia żylne, dochodzi do zahamowania odpływu krwi z zaopatrywanego przez daną żyłę narządu, co prowadzi do tzw. zakrzepicy żylnej. Zwykle proces ten dotyczy kończyn dolnych. Stopień pogorszenia odpływu krwi zależy od tego, czy inne żyły mogą przejąć jej część. Niewielka ilość krwi spływa przez żyły powierzchowne, a większa część przez żyły głębokie i to zamknięcie tych naczyń (głównie żył udowych i biodrowych) jest szczególnie niebezpieczne. Jeśli pojawi się taki stan, dochodzi do obrzęku, zaczerwienienia kończyny i bólu – wyjaśnia dr n. med. Katarzyna Lau. – Skóra staje się napięta, a objawom tym towarzyszą: ból w stopie, łydce, dole podkolanowym, który ustępuje po uniesieniu kończyny. Jako następstwo zakrzepicy żylnej mogą się rozwinąć zatorowość płucna czy zespół pozakrzepowy – dodaje dr Lau.

Powstawanie zatoru płucnego w przebiegu zakrzepicy żylnej polega na tym, że skrzeplina, odrywająca się od ściany naczynia, na której się utworzyła, zostaje porwana przez prąd krwi, z którym trafia do serca. Stamtąd zator płynie do krążenia płucnego, gdzie już zostaje, powodując nagłe zamknięcie światła naczynia i tym samym ostre zaburzenie ukrwienia płuc. Objawia się to nasiloną dusznością, uczuciem ucisku w klatce piersiowej, a nawet wstrząsem. Jest to stan zagrażający życiu i wymaga pilnej interwencji lekarskiej!

Zakrzepica tętnicza to stan, w którym proces zakrzepowy zamyka tętnicę. Zaopatrywany przez naczynie narząd zostaje wówczas odcięty od tlenu i substancji odżywczych. Zakrzepica w tętnicy zaopatrującej mózgowie jest powodem udaru.

Typowe objawy udaru to: zawroty i ból głowy, nudności, zaburzenia świadomości i przede wszystkim niedowład. Gdy zakrzep zamyka tętnicę zaopatrującą mięsień serca (tętnicę wieńcową), dochodzi do zawału serca, który jest stanem zagrożenia życia. Typowymi alarmującymi objawami zawału serca są: ból w klatce piersiowej, ból zamostkowy, ból pleców i ramion, duszność – wymienia dr n. med. Katarzyna Lau.

Powikłania zakrzepowe mogą mieć bardzo różny przebieg. Od bezobjawowego, kiedy zmiany są dyskretne, aż po prowadzące do śmierci pacjenta, np. w wyniku zawału, udaru czy zatorowości płucnej.

Do zatorowości dochodzi wtedy, kiedy wystąpi tzw. triada Virchowa, czyli zespół trzech czynników, do których zaliczamy:

• spadek przepływu krwi przez naczynie (unieruchomienie, ucisk),
• obecność czynników aktywujących układ krzepnięcia (nadkrzepliwość wrodzona lub nabyta),
• uszkodzenie śródbłonka naczyń (uraz, operacje).

Bardzo ważna jest też znajomość czynników ryzyka powstawania zakrzepicy. Należą do nich:

• wiek > 40. roku życia,
• otyłość – BMI > 30 kg/m²,
• palenie papierosów,
• choroba żylakowa,
• ciąża/połóg,
• zastój żylny – unieruchomienie, ucisk,
• podróże trwające powyżej 6 godzin,
• zabiegi operacyjne,
• antykoncepcja hormonalna, głównie zawierająca estrogeny,
• choroby nowotworowe,
• wysoka temperatura otoczenia,
• ciężka obłożna choroba, np. zapalenie płuc,
• odwodnienie,
• trombofilie wrodzone (mutacja czynnika V Leiden, mutacja genu protrombiny, niedobór białka C i/lub S, niedobór antytrombiny),
• trombofilie nabyte (zespół antyfosfolipidowy, hiperhomocysteinemia, zwiększona aktywność czynnika IX, XI, VIII, napadowa nocna hemoglobinuria),
• choroby zapalne jelit (np. choroba Leśniowskiego–Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego),
• choroby reumatyczne (toczeń układowy, zespół Sjoegrena, mieszana choroba tkanki łącznej, twardzina, zapalenie naczyń),
• zakrzepica u członków rodziny.

 

Tabletka antykoncepcyjna z estrogenem jest jednym z czynników ryzyka zakrzepicy, ale nie jedynym. Im więcej u danej pacjentki takich czynników, tym prawdopodobieństwo wystąpienia powikłania w postaci zakrzepicy jest większe. Część z wymienionych czynników ryzyka stanowi bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania tabletki z estrogenem, np. występowanie trombofilii, połóg, niektóre nowotwory. W takich sytuacjach tabletka dwuskładnikowa w ogóle nie powinna być przepisywana – wyjaśnia dr n. med. Katarzyna Lau. – Zdarza się też, że u danej pacjentki występuje więcej niż jeden względny czynnik ryzyka, np. jest po 35. roku życia i pali papierosy. Wówczas tabletka z estrogenem staje się kategorycznie przeciwwskazana. O tym, czy tabletkę z estrogenem można zastosować, zawsze ostatecznie decyduje lekarz, ale musi on mieć rzetelną wiedzę na temat pacjentki. Nie należy zatem przed nim zatajać, że palimy papierosy, że w rodzinie były przypadki zakrzepicy, że często podróżujemy, mamy mało ruchu itd., bo to może mieć fatalne skutki dla naszego zdrowia – dodaje dr Lau.

Dla grupy kobiet, u których występuje kilka czynników ryzyka, odpowiednim rodzajem antykoncepcji hormonalnej będą tabletki bez estrogenu. W wielu przypadkach jest to jedyna możliwa do zastosowania bezpieczna forma zabezpieczenia, a przy tym tak samo skuteczna jak tabletki z estrogenem. Można ją bez obaw przepisywać pacjentkom palącym, otyłym, dojrzałym, z chorobami towarzyszącymi, z obciążeniem rodzinnym.

Materiał powstał w ramach kampanii edukacyjnej „Nowa Generacja – Antykoncepcja bez Estrogenu”, która ma na celu zwiększenie świadomości na temat skutecznej i wysoce bezpiecznej jednoskładnikowej antykoncepcji hormonalnej. Zwraca też uwagę kobiet na czynniki, które lekarz uwzględnia przy wyborze skutecznej i bezpiecznej dla nich formy antykoncepcji. Dzięki kampanii kobiety m.in. dowiedzą się, jak przygotować się do wizyty u ginekologa, na co zwrócić uwagę, mówiąc mu o swoich schorzeniach. Dodatkowo kampania kładzie nacisk na uświadomienie użytkowniczkom antykoncepcji, że ich styl życia czy wywiad rodzinny nie pozostają bez znaczenia. Czynniki te często mogą być decydujące przy wyborze odpowiedniego, bezpiecznego preparatu. Ważne, aby kobiety były świadome, jakie informacje należy przekazać lekarzowi.

Na stronie kampanii www.antykoncepcjajednoskladnikowa.pl zamieszczono artykuły i porady ekspertów oraz udostępniono ankietę z kilkoma pytaniami, opracowaną przez specjalistkę w dziedzinie ginekologii. Celem ankiety jest przygotowanie kobiet do rozmowy z ginekologiem o antykoncepcji hormonalnej, m.in. przez określenie ryzyka związanego z przyjmowaniem syntetycznego estrogenu obecnego w tabletkach dwuskładnikowych.


źródło: komunikat