Jak piszą eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, endometrioza to przewlekła choroba o podłożu hormonalnym (estrogenozależna), która charakteryzuje się tym, że komórki błony śluzowej macicy, tzw. endometrium, pojawiają się poza jej naturalnym miejscem występowania, czyli poza jamą macicy[1]. Niezależnie od miejsca, w którym się znajdują, komórki te reagują na zmiany hormonalne zachodzące naturalnie podczas cyklu menstruacyjnego, co w rezultacie prowadzi m.in. do wytworzenia się stanów zapalnych.

Endometrioza to choroba, która może wpływać na funkcjonowanie całego organizmu kobiety. Jej ogniska mogą powstawać nie tylko w narządach rozrodczych, takich jak jajowody, jajniki czy szyjka macicy, ale także w bardziej odległych miejscach – w jelitach, moczowodach, a w rzadkich przypadkach nawet w płucach, wątrobie czy mózgu[2].

Objawy endometriozy

Najczęstszym, a zarazem najbardziej uciążliwym objawem endometriozy jest przewlekły ból, wynikający z utrzymującego się stanu zapalnego. Kobiety często zgłaszają uporczywe dolegliwości w podbrzuszu, które pojawiają się nie tylko podczas menstruacji[3]. Często nie zdają sobie sprawy z tego, że to właśnie objaw endometriozy. Inne objawy endometriozy to ból podczas stosunku seksualnego, obfite i nieregularne krwawienie, osłabienie i zmęczenie, a także problemy z układem pokarmowym i moczowym, takie jak biegunki, zaparcia czy częste parcie na mocz. Endometrioza może prowadzić również do niepłodności[4].

Niestety wspomniane objawy wciąż bywają bagatelizowane przez lekarzy, najbliższe otoczenie chorych, a także same kobiety. Zasłyszane od kolejnych osób zdania „po ciąży Pani przejdzie” czy „taka Pani uroda” niejednokrotnie sprawiają, że część kobiet, pomimo ogromnego cierpienia i bólu, z jakim przychodzi im się mierzyć, przyjmuje, że ich dolegliwości są „normalne”.

Jak endometrioza wpływa na życie kobiet?

Choroba, a przede wszystkim towarzyszące jej objawy wpływają nie tylko na fizyczne zdrowie kobiet, ale również na ich życie emocjonalne, społeczne i zawodowe. Podkreślają to same pacjentki, które szukają wsparcia m.in. wśród innych zmagających się z podobnymi problemami, np. w ramach organizacji pozarządowych działających na rzecz kobiet z endometriozą, jak Fundacja Pokonać Endometriozę.

Przewlekły ból, nieregularne krwawienia, zmęczenie, problemy z układem pokarmowym – wszystko to utrudnia codzienne funkcjonowanie i mocno obniża samopoczucie. Stale nawracające dolegliwości zmuszają część pacjentek do rezygnowania z angażowania się w życie rodzinne czy rozwijania kariery naukowej bądź zawodowej[5].

Jak leczyć endometriozę?

Chociaż endometrioza nie jest obecnie w pełni wyleczalna, istnieją metody leczenia, które pozwalają łagodzić objawy i poprawić jakość życia pacjentek[6]. Terapia endometriozy powinna polegać na współpracy pacjentki z lekarzem, być zindywidualizowana i dostosowana do jej potrzeb oraz stopnia zaawansowania choroby. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, terapia powinna być oparta na długofalowym planie, którego podstawą jest leczenie farmakologiczne[7].

Jego celem jest złagodzenie bólu i zmniejszenie ryzyka wystąpienia kolejnych zmian zapalnych. W leczeniu endometriozy najczęściej stosuje się leki hormonalne. Wśród nich wyróżniamy m.in. doustne środki antykoncepcyjne, progestageny (to hormony, które hamują rozwój błony śluzowej macicy) oraz wkładki domaciczne (IUS). W przypadku bardziej zaawansowanych stadiów choroby, konieczna może być również interwencja chirurgiczna, która polega na usunięciu zmian wywołanych chorobą.

Należy pamiętać, że każda terapia hormonalna powinna być stosowana ściśle z zaleceniami lekarza, ponieważ niektóre leki mogą powodować skutki uboczne. Dobrą wiadomością jest to, że pojawiają się nowe możliwości leczenia objawów endometriozy. Na przykład nowoczesne leczenie z zastosowaniem antagonistów GnRH wraz z hormonalną terapią uzupełniającą (tzw. add-back therapy) wykazuje się zarówno w badaniach jak i codziennej praktyce klinicznej odpowiednim profilem bezpieczeństwa i niskim odsetkiem działań niepożądanych, co sprawia, że leczenie jest lepiej tolerowane przez pacjentki[8].

- Przede wszystkim należy jak najszybciej wdrożyć odpowiednie leczenie. Na szczęście, u 90 proc. pacjentek wystarczy terapia hormonalna. Z reguły podstawową leczenia są dwuskładnikowe środki antykoncepcyjne, podawane w sposób ciągły. Doprowadzają one do zatrzymania krwawień i zaniku endometrium, które przestaje przemieszczać się i wszczepiać do innych narządów w organizmie. Bardziej nasilone dolegliwości bólowe wymagają zastosowania silniej działających leków, np. nowoczesnej terapii, dostępnej od 2021 r. na polskim rynku – relugolixu z terapią uzupełniającą, tzw. add back therapy. W każdym przypadku proces terapeutyczny powinien odbywać się pod nadzorem i kontrolą lekarza, który będzie na bieżąco monitorował jego efekty – mowił prof. dr hab. n. med. Piotr Sieroszewski Prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w wywiadzie dla portalu Pacjent i Lekarz[9]

Wsparcie i świadomość

Pacjentki z endometriozą w Polsce potrzebują instytucjonalnego wsparcia. Wiele z nich pozostaje niewidoczna dla systemu. Z braku alternatyw korzysta z leczenia w prywatnych ośrodkach, a także samodzielnie opłaca liczne wizyty lekarskie, leki czy nawet operacje. Sytuacja ma szansę się zmienić. Zgodnie z planem działalności Ministra Zdrowia na rok 2025[10]. w resorcie trwają obecnie prace nad poprawą dostępu do diagnostyki i leczenia endometriozy. Jak podkreśla Lucyna Jaworska-Wojtas, prezeska Fundacji Pokonać Endometriozę, dla pacjentek wsparcie państwa jest koniecznie potrzebne.

- Kobiety chorujące na endometriozę w znacznej mierze muszą samodzielnie mierzyć się z chorobą. Niezwykle długo trwa proces diagnozy – liczy się go w latach. Koszty wielu badań, procedur medycznych czy leków, które są niezbędne, by kobieta w ogóle była w stanie funkcjonować, ponosi pacjentka i jej rodzina. Dlatego z dużą nadzieją wyczekujemy na systemowe rozwiązania w zakresie organizacji diagnostyki i leczenia endometriozy oraz refundacji potrzebnych leków i procedur medycznych – podkreśliła. – Mam nadzieję, że kobiety z endometriozą będą dostrzegane przez system nie tylko przy okazji obchodów miesiąca świadomości endometriozy – dodała.