Polityka zdrowotna w Polsce – jak ją dziś rozumiemy –powstała w okresie międzywojennym. Podobnie zresztą jak w całej Europie, gdzie w tym okresie uznano ochronę zdrowia za zadanie publiczne. Już podczas I wojny światowej, gdy w polskim społeczeństwie odżyły nadzieje na odzyskanie niepodległości, kwestia zapewnienia wszystkim opieki zdrowotnej stała się jednym z najgłośniejszych postulatów wśród w zasadzie wszystkich frakcji politycznych.

 

Zmiany, jakie zaszły w Europie w ciągu kilkudziesięciu ostatnich lat przed 1918 rokiem, w tym upowszechnienie w Niemczech tzw. systemu Bismarcka, wpłynęły na fakt, że także w międzywojennej Polsce zaczęto świadomie kształtować politykę publiczną w zakresie ochrony zdrowia. W chwili uzyskania przez Polskę niepodległości potrzebę zabezpieczenia zdrowotnego obywateli uznano za obowiązek państwa. Tuż po odzyskaniu niepodległości w różnych dzielnicach odrodzonej Polski obowiązywały różne regulacje prawne odnośnie ubezpieczeń społecznych, w tym także zdrowotnych – w dużej mierze odziedziczone po zaborcach. Ubezpieczenia były najlepiej rozwinięte w zaborze pruskim i austriackim. Prawie w ogóle ich nie było w zaborze rosyjskim.

 

Powołany przez Józefa Piłsudskiego rząd pod przewodnictwem Jędrzeja Moraczewskiego przyjął sobie za cel realizację postulatów zawartych w Manifeście Lubelskiego Rządu Ludowego. W związku z tym uchwalono kilka dekretów, m.in. o 8-godzinnym dniu pracy czy obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby. 11 stycznia 1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, dwa miesiące po odzyskaniu niepodległości, wydał dekret o obowiązkowym ubezpieczeniu pracowników. Był to pierwszy akt prawny regulujący kwestie zabezpieczenia zdrowotnego Polaków. Dekret miał wchodzić w życie w ciągu trzech lat, zastępując regulacje prawne państw zaborczych na poszczególnych terenach kraju. Utworzono nim – wzorowane na modelu niemieckim - kasy chorych (po jednej na każdy powiat i osobne dla miast powyżej 50 tys. mieszkańców), które ze środków składki ubezpieczeniowej udzielały chorym bezpłatnej pomocy lekarskiej od 1. dnia choroby do jej 26. tygodnia oraz wypłacały zasiłek pogrzebowy. Kasy były instytucjami państwowymi, posiadającymi osobowość prawną. Tworzyły placówki lecznicze i zatrudniały personel medyczny. Zakresem ubezpieczenia chorobowego objęto wszystkich pracowników najemnych, bez względu na ich stosunek prawny z pracodawcami. Dochody kas zasilały także, prócz wpływów ze składki, także składki dobrowolne ubezpieczonych oraz wpływy z kar, zapomóg instytucji publicznych, darowizn, odsetek. Ciężar opłacania składki dzielili wspólnie pracodawcy (3/5 wartości) i pracownicy (2/5 wartości). Wysokość składki dla pracownika zależna była od faktycznej wysokości jego wynagrodzenia. Wynosiła ok. 5-6%. Koszty pomocy w chorobach wynikających z nieszczęśliwych wypadków ponosili w całości pracodawcy. Dodatkowo opłacanie składki pracownikom bez stałego zatrudnienia leżało po stronie gminy. Skarb Państwa musiał zaś zwracać koszty leczenia kasom w przypadku utraty pracy przez chorego. Ten akt prawny niewątpliwie był wyrazem troski państwa o stan zabezpieczenia zdrowotnego obywateli.

 

Linię przyjętą przez rząd Moraczewskiego kontynuował w tym zakresie rząd Ignacego Paderewskiego. W styczniu 1919 r. powołano Ministerstwo Zdrowia Publicznego. Dekret nie pozostawał w mocy długo i już w maju 1920 r., po wielomiesięcznych dyskusjach parlamentarnych, został zastąpiony ustawą wprowadzającą obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne w dużej mierze tożsame z postanowieniami poprzedzającego ją dekretu.

 

Źródła:
Landau Z., „Podstawowe kierunki rozwoju ubezpieczeń społecznych” [w:] „Rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce” pod red. Jackowiak C., Wrocław 1991.
Makarzec P., „Ubezpieczenia społeczne w II Rzeczpospolitej”, [w:] „Zeszyty Naukowe WSEI” 2(1/2012).
Lenio P., „Źródła finansowania ochrony zdrowia w latach 1918-1944” [w:] „Publicznoprawne źródła finansowania ochrony zdrowia”, Warszawa 2018.

Foto: Marszałek Piłsudski i Jędrzej Moraczewski, ok. 1927 r.